Parijs - 19e eeuw Jean Baptiste Louis Gresset - Traductions Eerste Latijnse vertaling

CuBra

HOME

 

1752

Bijdrage van Jos Swiers

Deze tekst verscheen oorspronkelijk als onderdeel van de fotografische heruitgave van Vir-Viridis door De Althaea Pers, Den Haag 2011, oplage 15 exemplaren.

Vir-Viridis

 

 

Ver-vert in het Latijn

Een anonieme vertaling

anno 1752

 

 

De Althæa Pers

 

 

De uitgave

Titel: Traduction en vers latins du Ver-Vert de M. Gresset, Par M***. Docteur en Médecine.

Imprint: Paris, l’Imprimerie de d’Houry Fils, rue vieille Bouclerie, au Saint Esprit & au Soleil d’Or.

Afmeting: 4°

Collatie: A-C4

Vingerafdruk: 175204 – Aij vab : C $a

Typografische informatie: x (typografische titelpagina), i (letter romein en italic)

Gebrocheerd in omslag (18,9 x 12,3 cm) van grijsgroen karton, eenzijdig bedrukt met strokartonmotief in groen en bruin.

Boekblok: 18,5 x 12 cm.

II, 21, I pp.

[1]; titelpagina, 3-23: tekst, [24]: approbatie en registratie.

 

Nadere beschrijving en toelichting

De titelpagina bevat voorafgaand aan de titel een gecentreerd gedrukte 9. Het is niet uitgesloten dat deze uitgave een onderdeel vormde van een verzameluitgave, waarbij voor deze publicatie het volgnummer 9 gold. Dergelijke uitgaven zijn uit die tijd bekend, onder andere ook voor Franse uitgaven van Ver-Vert die werden gevolgd door brieven, brochures en pamfletten daarover. Er is in elk geval een convoluut bekend met tien van dergelijke uitgaven uit 1739. (1)

De titelpagina is typografisch opgeluisterd met een ronde ornamentversiering, opgebouwd uit drie verschillende ornamenten. Onder het imprint is een dubbele balk opgenomen met daaronder de datering in Romeinse cijfers en de melding van goedkeuring.

 

De tekstpagina’s zijn aan de bovenzijde gecentreerd genummerd (1) – (20) – (19). Het paginanummer voor de laatste pagina (19) is een zetfout; dit had (21) moeten zijn.

De eerste tekstpagina bevat onder de paginering een rechthoekig ornament, opgebouwd uit vier verschillende ornamenten. Onder dit ornament staat de Latijnse titel Vir-viridis met daaronder de aanduiding Carmen en daaronder een dubbele balk Deze balk wordt steeds herhaald aan het begin van elk van de daaropvolgende drie zangen. De initiaal van de eerste zang is over drie regels geplaatst in een typografische, vierkante ornamentversiering, opgebouwd uit twee verschillende ornamenten. De daaropvolgende zangen 2, 3 en 4 beginnen ook met alleen een initiaal, nu over telkens twee regels. Aan het eind van de tweede zang is een driehoekige ornamentversiering opgenomen, bestaande uit twee verschillende ornamenten. Het slot van de derde zang bevat eveneens een driehoekige ornamentversiering, bestaande uit vier aparte ornamenten.

De tekst wordt afgesloten met het woord FINIS.

 

De titelpagina vermeldt aan de onderzijde: Avec Approbation & Permission. De laatste tekstpagina bevat onder FINIS een dwarsbalk met daaronder: Lû & approuve’, ce 8 Mai 1752. Crebillon.

De achterpagina begint met een de bovenzijde een dubbele dwarsbalk en daaronder de formele approbatie (toestemming om te mogen drukken) door een zekere BERRIER op 17 mei 1752 en daaronder de vermelding van de registratie in het Livre de la Communauté des Libraires & Imprimeurs de Paris op 16 juni 1752 onder nummer 3503 door J. Herissant, adjunct.

 

In 1734 laat de Franse auteur Jean-Baptiste-Louis Gresset (1709-1777) zijn satirisch-komische gedicht Ver-vert over een papegaai in een nonnenklooster het licht zien. Van deze versie zijn tot op heden geen exemplaren bekend. Informatie daarover is alleen afkomstig uit een aantal bronnen uit de tweede hand. (2) De eerste uitgave waarvan wel exemplaren bewaard zijn gebleven, is die uit 1735, uitgegeven in Den Haag. Dat het gedicht een grote populariteit kende, blijkt wel uit het zevental drukken dat nog in 1735 en 1736, niet alleen in Den Haag maar ook in Amsterdam en uiteindelijk ook in Frankrijk (Rouen) zelf, tot stand kwam. Daarna zijn van het gedicht ontelbaar veel versies verschenen in tientallen Franse verzameledities en in vertalingen in vele talen, waaronder in het Nederlands. (3)

 

Een opvallende vertaling is een Latijnse bewerking uit 1752. De auteur is een zekere M, ‘Docteur en Médecine’. Wie deze M is, blijft tot op de dag van vandaag ongewis. Naspeuringen hebben niet geleid tot enig aanwijzing in welke richting de vertaler gezocht moet worden. (4) Weliswaar doet Gérard Oberlé de suggestie dat het mogelijk een zekere M. Graesse zou zijn geweest, maar ook hij geeft aan dat dit niet meer dan een mogelijkheid is en dat ieder bewijs verder ontbreekt. (5) Het is ook maar de vraag of ‘Docteur en Médecine’ een op waarheid berust feit is, of slechts als afleiding dienst doet voor de auteur om niet ontdekt te worden. Het valt echter op dat de uitgever d’Houry Fils verder nooit enig werk van of over Gresset heeft gepubliceerd, maar dat hij wel gespecialiseerd was in medische publicaties. Dat maakt de aanduiding ‘Docteur en Médecine’ zeker iets waarschijnlijker. Zou M dan toch gezocht moeten worden onder de omvangrijke lijst van medische auteurs van d’Houry Fils?

 

De tekst van de uitgave zelf is feitelijk geen vertaling van Gressets Ver-vert maar een bewerking. De omvang van de Latijnse versie is nauwelijks eenderde van die van de Franse tekst. Wel is de indeling in vier zangen gehandhaafd. Om praktische redenen past de auteur geen eindrijm toe. Voor het Latijn is dat door de woordvervoegingen altijd al een bijna ondoenlijke zaak, laat staan als er ook nog eens sprake is van omzetting vanuit een andere taal. Dat het inderdaad om een poëtische omzetting gaat, is te zien aan de toepassing van de metrische zesvoetige hexameter. Deze ‘metrische berijming’ is zowel in de Griekse als de Latijnse literatuur uit de Oudheid op grote schaal toegepast.

 

De vertaler heeft ook een oplossing bedacht voor de titel. Het Franse Ver-vert heeft hij omgezet naar Vir-viridis, dat groen, groenachtig betekent. Daarmee heeft hij het Franse vert rechtstreeks kunnen omzetten naar het Latijn. Mogelijk heeft ook meegespeeld dat het Latijnse woord voor papegaai luidt: avis viridis. Het eerste deel van de Latijnse naam vir kent semantisch geen overeenkomst met het Franse ver. Hoe het Franse ver in de combinatie met vert vertaald zou moeten worden (letterlijk betekent het worm), is niet helder. Het latijnse vir betekent man, persoon.

Veel waarschijnlijker is dat de vertaler heeft gedaan wat mogelijk ook Gresset tot zijn titelgeving heeft gebracht: de eerste letters herhalen. Hoe dan ook liggen zowel de Franse als de Latijnse titel goed in het gehoor. Latere vertalingen in andere talen halen het niet bij deze oplossing, waarbij de Franse en Latijnse versie van de titel bijna volmaakt in elkaars verlengde liggen. (6)

In 1809 levert Charles Alexander (1797-1870) een huzarenstukje door op twaalfjarige leeftijd ook een vertaling van Ver-vert naar het Latijn af te leveren. Hij blijft voor de titel echter volledig schatplichtig aan de anonieme auteur uit 1752 door zijn uitgave ook Virviridis (maar hier zonder scheidingsteken tussen Vir en viridis)) te noemen. Zijn twaalfjarige brillance kon hem blijkbaar niet aan betere ideeën helpen.

Van de Latijnse uitgave uit 1752 zijn – naast het hier beschreven exemplaar uit de collectie van Jos Swiers – voor zover bekend nog twee andere exemplaren bewaard. Het eerste berust in de Bibliothèque Nationale de France in Parijs. (7) Het tweede is in bezit geweest van de bekende bibliofiele verzamelaar dr. Félix Durosier, later opgenomen in de bibliotheek van Raymond Queneau en na diens dood in 1976 terecht gekomen bij de antiquair Gérard Oberlé van Antiquariaat Libraire de Manoir de Pron in het Franse Montigny sur Canne.

 

 

 

Colofon

In de bibliotheek van Jos Swiers bevindt zich een exemplaar van Vir-viridis, de Latijnse vertaling uit 1752 van het beroemde Franse gedicht Ver-vert van Jean-Baptiste-Louis Gresset (1709-1777) over een papegaai in een nonnenklooster. Op dit moment is een groep papegaaienliefhebbers in de weer om dit gedicht opnieuw naar het Nederlands te vertalen. Deze uitgave heeft tot doel hen daarbij moreel te ondersteunen. Naast een facsimile van de Latijnse uitgave uit 1752 is een beschrijving met toelichting opgenomen. Het frontispice is een portret van Gresset, afkomstig uit Edouard Mennechet, Le Plutarque Français: Vies des Hommes et Femmes illustrés de la France, depuis le cinquième siècle jusqu’à nos jours, avec leurs portraits en pieds gravés sur acier. Tome V, p. 140.

De tekst is opgemaakt in het font Verdana en afgedrukt op 80 grams Adagio vert. Het facsimile is afgedrukt op 80 grams Conqueror crème. Het omslag is 300 grams groen karton.

De oplage bedraagt 15 genummerde exemplaren.

Deze internetpagina is gebaseerd op nummer

15 / 15

 

De Althæa Pers

’s-Gravenhage

22 mei 2011

 

 

(1)

VER - VERT ou les voyages du perroquet de Nevers. (Recueil de 10 pièces). S.n., A Amsterdam, 1734 - 1738, In 12 (9x16cm), relié.
[Réunion de 10 éditions, la plupart de Gresset lui-même: Ver-Vert ou les voyages du perroquet de nevers. Le caresme impromptu. Et le lutrin vivant. A Amsterdam. 1735. (A La Sphère); La chartreuse Epitre A M.D.D.N. S.l. S.n.; Les ombres Epitre à A.M.D.N. S.l .S.n.; Lettre adressée à M. l'abbé Marquet (sans page de titre); Reponse de M. l'abbé M*** à la lettre de M. l'abbé G*** (Un faux-titre); Vers extraits d'une lettre à Monseigneur de Luçon. (Un faux-titre); Copies de trois lettres de monsieur Rousseau, sur le Ver-Vert... A La Haye. 1736.; Epitre de monsieur Gresset à sa muse. A Amsterdam. 1736.; Epitre à mes dieux penates (Bernis, Gresset). A Amsterdam. 1736.;Epitre de monsieur Gresset sur sa convalescence. Chez Prault. A Paris. 1738.

 

(2)

Naast bronnen als de bibliografische gegevens in de uitgave uit 1811 van A.A. Renouard, is het de melding van de exacte varianten t.o.v. de versie uit 1734 die is opgenomen in: Gresset, Ver-vert, Le Carême in-promptu, Le Lutrin Vivant, Libraire des Bibliophiles, Paris, 1872, p.55-58. Dit betekent dat de bezorger, G. D’Heylli op een of andere manier inzage moet hebben gehad in de oereditie uit 1734. Hij meldt bibliografisch: Vair Vert ou les Voyages du Perroquet de la Visitation de Nevers, poëme héroï-comique, à La Haye, chez Guillaume Niegard, M D CC XXXIV.

(3)

Voor Nederland is een informatief overzicht beschikbaar op: http://www.cubra.nl/PM/Gresset_Edities.htm


(4)

Ook de raadpleging van de goedkeurende instanties in Parijs levert geen aanwijzingen op.

(5)

Gérard Oberlé is de eigenaar van antiquariaat Libraire de Manor de Pron in Montigny sur Canne, Frankrijk.

(6)

Zo is er een Duitse prozavertaling met de titel Papperle (1760, mogelijk al 1750 of 1752) en een Nederlandse met Groentje (184* en 1843).

(7)

Signatuur YE-9372.