Astrid de Beer, Berry van Oudheusden, Ronald Peeters en Ed Schilders

Grenzeloos Tilburg 1914-1918

Een stad vol vluchtelingen

Onder de noemer Grenzeloos Tilburg is een groot aantal activiteiten verzameld waarmee in Tilburg en omstreken in de tweede helft van 2014 het begin van de Eerste Wereldoorlog, honderd jaar geleden, uitgebreid herdacht wordt. Een van de onderdelen van die herdenking – het overzicht is te vinden op de webstite www.grenzeloostilburg.nl – is de uitgave van het boek Grenzeloos Tilburg 1914-1918, een stad vol vluchtelingen, waarin voor het eerst gestreefd is naar een volledig overzicht van de gevolgen van de ‘Groote Oorlog’ voor Tilburg. Nederland was weliswaar neutraal, maar de Duitse opmars naar Frankrijk door België en het onverwacht heftige verzet van de Belgen daartegen, zorgde al vanaf oktober 1914 voor een enorme toestroom van vluchtelingen, waarvan er duizenden in Tilburg gehuisvest moesten worden, met alle problemen van dien. Behalve voor huisvesting moest ook gezorgd worden voor voeding, kleding, scholing voor de kinderen, administratieve verwerking, werkgelegenheid en bewaking van de ‘openbare zeden’, en uiteindelijk ook terugkeer naar het land van herkomst. Daarnaast werd de Nederlandse neutraliteit gewaarborgd door gemobiliseerde militairen, en hun massale aanwezigheid in en rond de stad drukte eveneens een stempel op het dagelijks leven. Bovendien was juist de mobilisatie er de oorzaak van dat in Tilburg een groot gebrek aan textielarbeiders ontstond: gedwongen vacatures die vaak werden opgevuld door vluchtelingen. Enig opportunisme in dezen kan de Tilburgse fabrikanten – zo blijkt uit een van de bijdragen – niet ontzegd worden.

Hoe deze abrupte omslag in het dagelijks leven binnen vrij korte tijd zo goed en zo kwaad als het ging in steeds betere banen werd geleid, is het onderwerp van een groot aantal van de 26 hoofdstukken in Grenzeloos Tilburg 1914-1918. Voor een noodzakelijk deel was dit een ambtelijke en bestuurlijke aangelegenheid maar de beschouwingen worden vooral boeiend doordat de research van de auteurs nog velen van de betrokkenen een naam en een gezicht geeft. Van de coryfeeën van het ‘Vluchtelingen-comité’ als Frans Verbunt en mevrouw Cor Brouwers-van Waesberghe, tot anonieme dames die ondergoed voor de kinderen breiden.

De bijdragen waarin tegen dit oorlogsdecor de zeer persoonlijke verhalen centraal staan, zijn eveneens ruim vertegenwoordigd. Ze variëren van fragmenten uit dagboeken – waaronder die van de schrijver Will van Mook, die zich opwerpt als ‘de redder van de Tilburgse textielindustrie’ – tot de kroniek van een vriendschap voor het leven van een Tilburgs ‘gastgezin’ met een Belgische familie. Ronduit bizar was het noodlot van Gustave Hanke, een Duitse deserteur die in Tilburg asiel en onderdak had gekregen, en die gedood werd bij een ordinair kroeggevecht in de Anna Paulownastraat. Ook dat was ‘de Groote Oorlog’, maar dan in het klein.

Astrid de Beer e.a. (redactie): Grenzeloos Tilburg 1914-1918, een stad vol vluchtelingen

Met bijdragen van: Astrid de Beer, Luud de Brouwer, Jeroen Ketelaars, Frans Goris, Ronald Peeters, Berry van Oudheusden, en Ton Wagemakers.

Deel 6 van de reeks ‘In Tilburg’, en eveneens Stadsmuseum Tilburg Cahier deel 17