CUBRA HOME
INHOUD HERMAN FITTERS

Herman Fitters

Over leven en werk van Lou Keune

In het boek Doen wat moet worden gedaan uit 2019 beschrijft Lou Keune (1938, Houthem) zijn wetenschappelijke en politieke leven. Dat leven speelde zich grotendeels af in Tilburg en in Latijns Amerika. Het boek is niet alleen een biografie, maar ook een weerslag van meer dan zes decennia academisch denken, linkse beweging en (internationale) actie. Dat startte bij de Hongaarse opstand in 1956, net toen Lou in Tilburg kwam studeren. In het hoofdstuk Venceremos! bespreekt Keune Nicaragua. Lou was betrokken bij de oprichting van de Stedenband Tilburg-Matagalpa in 1984. Maar ontwikkelingssamenwerking -in het groot of in het klein-  roept bij hem gemengde gevoelens op, óók de stedenband dus. Is het dan allemaal één grote leugen, één schaamlap? Reden genoeg om dit boek eens te lezen.

 

Bij de drukbezochte boekpresentatie in het Textielmuseum waren enkele sprekers uitgenodigd, onder wie Thera van Osch, een van Keune's leerlingen. Zij hielp in Nicaragua met het opleiden van kaderleden voor de landbouwhervorming. Dat was begin jaren tachtig, midden in de door de VS geleide contra-oorlog. Een andere spreker was Jan Pronk, de voormalige minister van ontwikkelingssamenwerking, generatiegenoot en geestverwant van Lou. Jan en Lou waren als jongemannen kerkelijk georiënteerd, later daarvan afgedreven, maar eigenlijk nooit helemaal. In de bijeenkomst bleek goed dat ieder toch zijn eigen ontwikkeling doormaakt, door de decennia heen. Van Osch en Pronk zijn pessimistischer, cynisch geworden, waar Keune geloof is blijven houden in bijsturing door overheidsingrijpen. Maar dan moet de burger wél van zich laten horen, liefst in georganiseerd verband, zoals via de vakbeweging. En de overheid moet daarin wél radicaal durven te kiezen.

 

Jan Pronk, Cisca Boermans en Thera van Osch bij de boekpresentatie

 

Niet voor niets zijn Keune's inspanningen tot op de dag van vandaag gericht op die zo noodzakelijke omslag. Zo dringt hij momenteel, samen met anderen, bij een kamercommissie aan op het daadwerkelijk in praktijk brengen van 'eerlijke' indicatoren. Immers: meten is weten. Als we anders gaan rekenen brengen we zaken in kaart waar Lou zijn hele leven al mee bezig is geweest, namelijk het zichtbaar maken van sociaaleconomische ongelijkheden en van onze ecologische schuld. Misschien betekent dat dat we in termen van het bruto nationaal product naar een 'krimpeconomie' toe moeten. Dat moet dan maar, dat is onze erfenis, onze schuld, zou je kunnen zeggen. En dat brengt ons ergens weer terug bij het katholieke begrip van erfzonde, zoals de bevrijdingstheologen dat hanteerden. Op verschillende plaatsen in zijn boek merkt Keune op dat het verleden zich herhaalt. Zowel de foute dingen (bv de privatiseringen) als de goede (bv community development). Daarom is het ook een plicht om ons ertegenaan te blijven bemoeien, van onderaf. Zowel hier als daar.

 

Lou Keune bij een boekpresentatie van Tiny Muskens in 2000. Muskens was bisschop van Breda en bekend om zijn gestolen-brood uitspraak. Hij doelde daarmee op de sociale dimensie van eigendom; veel rijken 'stelen' via de wet, de structuren, de organisaties.

 

Lou Keune heeft alles goed bewaard en op een rij gezet. De enorme literatuurlijst is chronologisch geordend en laat daardoor echt een ontwikkeling van ideeën zien. Het levenswerk telt maar liefst 431 pagina's. Het boek is te koop, maar je kunt ook een digitale versie vrij downloaden op loukeune.nl. Veel onderwerpen komen op meerdere plaatsen in het boek terug, 'Daar kom ik later op terug' lees je dan. Digitaal ben je er waarschijnlijk sneller bij dan via de papieren inhoudsopgave. Bij de zoekfunctie kun je ook een persoon intikken, zoals bijvoorbeeld Guillermo Alvarez, welbekend bij de stedenband. Hij was leider van de studentenbeweging tegen Pinochet in Chili en één van de vluchtelingen die in de jaren zeventig in Tilburg zijn neergestreken. Lou had bij zijn 'ontvoeringsoperatie' een actieve rol, dankbaar gebruik makend van zijn positie aan de universiteit.

 

De muurschildering bij de hoofdingang van de universiteit (inmiddels verwijderd) toonde de verbondenheid tussen Tilburg en Chili, na de staatsgreep tegen de regering van Allende in 1973.

 

Twee uitdrukkingen vatten Keune's denken het beste samen, dat zijn 'omgekeerde ontwikkelingshulp' (development of underdevelopment) en  'ontwikkelingswerk is thuiswerk'. Maar er zijn meer zoektermen voor de scrollende lezer, zoals de klassieke begrippen (neo)liberalisme, (neo)marxisme en (neo)nationalisme. Is de natiestaat een anachronisme?? Andere belangrijke begrippen zijn mondialisering (nu meestal globalisering genoemd), exportgeleide groei (onze boeren!), ongelijkheid, uitsluiting en emancipatie.

 

Taalgebruik speelt een rol bij machtsuitoefening. Een land dat heerst over andere landen legt haar taal op aan de 'onderworpenen' in haar imperium. Keune zag dit 'onderdrukkend taalgebruik' ook terug in het onderwijs op de universiteit. Het dominante wetenschappelijke jargon was 'positie-bevestigend' en deze moest dus worden gedeconstrueerd. Nieuwe terminologie daarentegen werkte 'bevrijdend', zowel voor de opstandige generatie hier ten lande als voor de onderdrukten elders. Maar 'verhullend taalgebruik' kan ook van belang zijn voor de goede zaak, dat blijkt wel als Keune de clandestiene ontvoering van Guillermo beschrijft en de geheime medische zendingen naar de overkant van de oceaan.

 

Lezing door Keune over 'patriottisme, welvaart en migranten', Tilburg, 2018

 

Dan nog even dit. Voor wie graag reist en meent dat toerisme van belang is voor de verdere ontwikkeling van een land, daar heeft het boek een teleurstellende boodschap. Dat staat namelijk allerminst vast. Keune neigt naar de conclusie dat voor de bestemmingslanden uiteindelijk de nadelen groter zijn dan de voordelen. Veel opbrengst van toerisme lekt naar het buitenland en de indicatoren voor de positieve effecten zijn zeer onbetrouwbaar.

 

Gewapende boer in Nicaragua (1984), ter verdediging van de revolutie. De contra's bestreden de Sandinisten als ware het communisten.

 

Tekst achterflap boek

‘Lou Keune was als kind al gefascineerd door mensenrechten, armoede en andere culturen. Missionarissen in de Rooms Katholieke kerk waar hij mee opgroeide, brachten in die jaren die buitenwereld dichterbij. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen ook veel internationale initiatieven op gang om de wereld beter te maken, waar Lou over droomde om aan deel te nemen. Lou wilde, samen met zijn vrouw Wil, in de ‘arme landen’ gaan werken en zij vertrokken in 1962 naar Colombia. Daar leerden ze snel een andere werkelijkheid kennen: armen kunnen zich best zelf organiseren, en de oplossing is niet dat ‘zij’ zo snel mogelijk net als ‘wij’ in het Westen worden. Ontwikkelingswerk is vooral verandering in het Westen doorvoeren. Lou en Wil keerden terug naar Nederland en hebben daarna een enorme hoop werk verzet om mondiale en lokale rechtvaardige verhoudingen dichterbij te krijgen. In het boek beschrijft Lou hoe zijn denken en doen in een stroomversnelling raakte. Hij vertelt over de politieke initiatieven waar hij deel van uitmaakte en de wisselende successen die daarmee werden geboekt: van de eerste Wereldwinkels tot organisaties voor alternatieve economie en ‘anders rekenen’. Ook zijn wetenschappelijke werk en de strijd die er over op gang kwam aan de Universiteit van Tilburg komen uitgebreid aan bod.’

 

 

Dit artikel verscheen in ¡Cómo No! informatieblad van de Stedenband Tilburg-Matagalpa (januari 2020). Hieronder volgen nog enkele afbeeldingen uit het besproken boek, met toestemming van de auteur en met dank aan fotojournalist Piet den Blanken, www.denblanken.com

 

Ontgroening bij studentencorps St. Olof (1956). Keune was lid van het dispuut Hosoki.

 

NAVO-tentoonstelling op het terrein van de universiteit (1969)

 

Actie op de universiteit tegen de plaatsing van kruisraketten in Nederland, begin jaren tachtig.

Bedreiging aan het adres van directeur Feenstra van de AaBe wollenstoffenfabrieken. Keune deed uitgebreid onderzoek onder voormalig textielwerkers.

 

Manifestatie voor El Salvador op de Tilburgse universiteit; een vorm van 'externe solidariteit'.

 

Een voorbeeld van een 'kosmopolitieke basisgroep' was de parochiële werkgroep ontwikkelingssamenwerking van het Wandelbos (WOW), een voorloper van het COS.

 

Keune hielp bij medische zendingen naar gebieden in verzet waar geen dokter kon komen.

De Universiteit 'in aktie'. Besloten werd niets meer aan te schaffen van het bedrijf Olivetti, vanwege haar belangen in Zuid-Afrika (apartheidsregime).

Verslag van de discussies na de WTO-top in Cancún, Mexico, in 2003 (WTO= World Trade Organization).