In het boek Doen wat moet worden gedaan uit 2019
beschrijft Lou Keune (1938, Houthem) zijn wetenschappelijke
en politieke leven. Dat leven speelde zich grotendeels af in
Tilburg en in Latijns Amerika. Het boek is niet alleen een
biografie, maar ook een weerslag van meer dan zes decennia
academisch denken, linkse beweging en (internationale)
actie. Dat startte bij de Hongaarse opstand in 1956, net
toen Lou in Tilburg kwam studeren. In het hoofdstuk
Venceremos! bespreekt Keune Nicaragua. Lou was betrokken
bij de oprichting van de Stedenband Tilburg-Matagalpa in
1984. Maar ontwikkelingssamenwerking -in het groot of in het
klein- roept bij hem gemengde gevoelens op, óók de
stedenband dus. Is het dan allemaal één grote leugen, één
schaamlap? Reden genoeg om dit boek eens te lezen.
Bij de drukbezochte boekpresentatie in het Textielmuseum
waren enkele sprekers uitgenodigd, onder wie Thera van Osch,
een van Keune's leerlingen. Zij hielp in Nicaragua met het
opleiden van kaderleden voor de landbouwhervorming. Dat was
begin jaren tachtig, midden in de door de VS geleide
contra-oorlog. Een andere spreker was Jan Pronk, de
voormalige minister van ontwikkelingssamenwerking,
generatiegenoot en geestverwant van Lou. Jan en Lou waren
als jongemannen kerkelijk georiënteerd, later daarvan
afgedreven, maar eigenlijk nooit helemaal. In de bijeenkomst
bleek goed dat ieder toch zijn eigen ontwikkeling doormaakt,
door de decennia heen. Van Osch en Pronk zijn
pessimistischer, cynisch geworden, waar Keune geloof is
blijven houden in bijsturing door overheidsingrijpen. Maar
dan moet de burger wél van zich laten horen, liefst in
georganiseerd verband, zoals via de vakbeweging. En de
overheid moet daarin wél radicaal durven te kiezen.
Jan Pronk,
Cisca Boermans en Thera van Osch bij de boekpresentatie
Niet voor niets zijn Keune's inspanningen tot op de dag van
vandaag gericht op die zo noodzakelijke omslag. Zo dringt
hij momenteel, samen met anderen, bij een kamercommissie aan
op het daadwerkelijk in praktijk brengen van 'eerlijke'
indicatoren. Immers: meten is weten. Als we anders gaan
rekenen brengen we zaken in kaart waar Lou zijn hele leven
al mee bezig is geweest, namelijk het zichtbaar maken van
sociaaleconomische ongelijkheden en van onze ecologische
schuld. Misschien betekent dat dat we in termen van het
bruto nationaal product naar een 'krimpeconomie' toe moeten.
Dat moet dan maar, dat is onze erfenis, onze schuld, zou je
kunnen zeggen. En dat brengt ons ergens weer terug bij het
katholieke begrip van erfzonde, zoals de
bevrijdingstheologen dat hanteerden. Op verschillende
plaatsen in zijn boek merkt Keune op dat het verleden zich
herhaalt. Zowel de foute dingen (bv de privatiseringen) als
de goede (bv community development). Daarom is het
ook een plicht om ons ertegenaan te blijven bemoeien, van
onderaf. Zowel hier als daar.
Lou Keune bij
een boekpresentatie van Tiny Muskens in 2000. Muskens was
bisschop van Breda en bekend om zijn gestolen-brood
uitspraak. Hij doelde daarmee op de sociale dimensie van
eigendom; veel rijken 'stelen' via de wet, de structuren, de
organisaties.
Lou Keune heeft alles goed bewaard en op een rij gezet. De
enorme literatuurlijst is chronologisch geordend en laat
daardoor echt een ontwikkeling van ideeën zien. Het
levenswerk telt maar liefst 431 pagina's. Het boek is te
koop, maar je kunt ook een digitale versie vrij downloaden
op loukeune.nl. Veel onderwerpen komen op meerdere plaatsen
in het boek terug, 'Daar kom ik later op terug' lees je dan.
Digitaal ben je er waarschijnlijk sneller bij dan via de
papieren inhoudsopgave. Bij de zoekfunctie kun je ook een
persoon intikken, zoals bijvoorbeeld Guillermo Alvarez,
welbekend bij de stedenband. Hij was leider van de
studentenbeweging tegen Pinochet in Chili en één van de
vluchtelingen die in de jaren zeventig in Tilburg zijn
neergestreken. Lou had bij zijn 'ontvoeringsoperatie' een
actieve rol, dankbaar gebruik makend van zijn positie aan de
universiteit.
De
muurschildering bij de hoofdingang van de universiteit
(inmiddels verwijderd) toonde de verbondenheid tussen
Tilburg en Chili, na de staatsgreep tegen de regering van
Allende in 1973.
Twee uitdrukkingen vatten Keune's denken het beste samen,
dat zijn 'omgekeerde ontwikkelingshulp' (development of
underdevelopment) en 'ontwikkelingswerk is thuiswerk'.
Maar er zijn meer zoektermen voor de scrollende lezer, zoals
de klassieke begrippen (neo)liberalisme, (neo)marxisme en
(neo)nationalisme. Is de natiestaat een anachronisme??
Andere belangrijke begrippen zijn mondialisering (nu meestal
globalisering genoemd), exportgeleide groei (onze boeren!),
ongelijkheid, uitsluiting en emancipatie.
Taalgebruik speelt een rol bij machtsuitoefening. Een land
dat heerst over andere landen legt haar taal op aan de
'onderworpenen' in haar imperium. Keune zag dit
'onderdrukkend taalgebruik' ook terug in het onderwijs op de
universiteit. Het dominante wetenschappelijke jargon was
'positie-bevestigend' en deze moest dus worden
gedeconstrueerd. Nieuwe terminologie daarentegen werkte
'bevrijdend', zowel voor de opstandige generatie hier ten
lande als voor de onderdrukten elders. Maar 'verhullend
taalgebruik' kan ook van belang zijn voor de goede zaak, dat
blijkt wel als Keune de clandestiene ontvoering van
Guillermo beschrijft en de geheime medische zendingen naar
de overkant van de oceaan.
Lezing door
Keune over 'patriottisme, welvaart en migranten', Tilburg,
2018
Dan nog even dit. Voor wie graag reist en meent dat toerisme
van belang is voor de verdere ontwikkeling van een land,
daar heeft het boek een teleurstellende boodschap. Dat staat
namelijk allerminst vast. Keune neigt naar de conclusie dat
voor de bestemmingslanden uiteindelijk de nadelen groter
zijn dan de voordelen. Veel opbrengst van toerisme lekt naar
het buitenland en de indicatoren voor de positieve effecten
zijn zeer onbetrouwbaar.
Gewapende boer
in Nicaragua (1984), ter verdediging van de revolutie. De
contra's bestreden de Sandinisten als ware het communisten.
Tekst achterflap boek
‘Lou Keune was als kind al gefascineerd door
mensenrechten, armoede en andere culturen.
Missionarissen in de Rooms Katholieke kerk waar hij
mee opgroeide, brachten in die jaren die
buitenwereld dichterbij. Na de Tweede Wereldoorlog
kwamen ook veel internationale initiatieven op gang
om de wereld beter te maken, waar Lou over droomde
om aan deel te nemen. Lou wilde, samen met zijn
vrouw Wil, in de ‘arme landen’ gaan werken en zij
vertrokken in 1962 naar Colombia. Daar leerden ze
snel een andere werkelijkheid kennen: armen kunnen
zich best zelf organiseren, en de oplossing is niet
dat ‘zij’ zo snel mogelijk net als ‘wij’ in het
Westen worden. Ontwikkelingswerk is vooral
verandering in het Westen doorvoeren. Lou en Wil
keerden terug naar Nederland en hebben daarna een
enorme hoop werk verzet om mondiale en lokale
rechtvaardige verhoudingen dichterbij te krijgen. In
het boek beschrijft Lou hoe zijn denken en doen in
een stroomversnelling raakte. Hij vertelt over de
politieke initiatieven waar hij deel van uitmaakte
en de wisselende successen die daarmee werden
geboekt: van de eerste Wereldwinkels tot
organisaties voor alternatieve economie en ‘anders
rekenen’. Ook zijn wetenschappelijke werk en de
strijd die er over op gang kwam aan de Universiteit
van Tilburg komen uitgebreid aan bod.’ |
Dit artikel
verscheen in ¡Cómo No! informatieblad van de
Stedenband Tilburg-Matagalpa (januari 2020). Hieronder
volgen nog enkele afbeeldingen uit het besproken boek, met
toestemming van de auteur en met dank aan fotojournalist
Piet den Blanken,
www.denblanken.com
Ontgroening bij studentencorps St. Olof (1956).
Keune was lid van het dispuut Hosoki.
|
NAVO-tentoonstelling op het terrein van de
universiteit (1969)
|
Actie op de universiteit tegen de plaatsing van
kruisraketten in Nederland, begin jaren tachtig. |
Bedreiging aan het adres van directeur Feenstra
van de AaBe wollenstoffenfabrieken. Keune deed
uitgebreid onderzoek onder voormalig
textielwerkers.
|
Manifestatie voor El Salvador op de Tilburgse
universiteit; een vorm van 'externe
solidariteit'.
|
Een
voorbeeld van een 'kosmopolitieke basisgroep'
was de parochiële werkgroep
ontwikkelingssamenwerking van het Wandelbos
(WOW), een voorloper van het COS.
|
Keune hielp bij medische zendingen naar gebieden
in verzet waar geen dokter kon komen.
|
De
Universiteit 'in aktie'. Besloten werd niets
meer aan te schaffen van het bedrijf Olivetti,
vanwege haar belangen in Zuid-Afrika
(apartheidsregime). |
Verslag van de discussies na de WTO-top in
Cancún, Mexico, in 2003 (WTO= World Trade
Organization). |
|