Nieuwe Tilburgse Courant - dinsdag 11 december 1951

 

12. Van postwagen en diligence

 

 

Wij schreven in ons vorig artikel, dat café "De Engel" een pleisterplaats was voor de diligence. Dat was niet juist, het was een afspanning, waar van paarden werd verwisseld. Dit gold ook voor "De Vier Winden". De paarden, waarmede men daar aankwam, werden afgespannen en verse uitgeruste in hun plaats gezet, waarmede de reis dan werd vervolgd. Bij het terugkeren werden de laatste weer verwisseld tegen de andere, die enige uren hadden kunnen uitblazen. De wagens die reden langs "De Engel" en "De Posthoorn" namen de richting Turnhout, die langs "De Vier Winden" de richting Breda.

 

Gemoedelijk

In onze jeugd werd ons iets verteld over de post, dat reeds lang is vervallen. Het was namelijk strafbaar een geadresseerde brief van de ene plaats naar de andere te vervoeren of bij zich te dragen buiten de plaats van herkomst. (De P.T.T. heeft nu nog het monopolie van brievenvervoer.) Met de postzegels ging het integendeel nogal te goeder trouw. Althans in Tilburg. Op Korvel bijv. hebben wij meermalen gezien, dat brieven in de bus, die stond tegen de oude kerk, werden gestoken en daarbij 5 centen in een papiertje gevouwen. Het postkantoor was ver weg en daar ging men niet om de haverklap naar toe. Postagentschappen bestonden nog niet. Wel verkocht men in sommige winkels postzegels, maar met verhoging van een halve of hele cent en daar werd 70 jaar geleden ook rekening mee gehouden. Men verkocht bijv. postzegels en schrijfbehoeften, velletjes brievenpapier, "brievenzekskes" of "avelotten" (enveloppen), pennen en inkt in 't Herringsend (Haringseind, Korvelseweg) bij F. v.d. Hout-Becx, op Korvel bij Trui Bos (recht tegenover de brievenbus), in den Berrendijk (Berkdijk) bij Piet van Heijst. Zo zal het in andere buurten ook wel geweest zijn. Op de dorpen had men de brievengaarder met de bus aan huis. De postwagen of diligence vervoerde poststukken.

In onze jeugd spraken wij wel eens met een gewezen postillon van de diligence Bladel-Turnhout. U had hem eens moeten zien als hij over die tijd vertelde en daarbij de handen dichtkneep alsof hij de teugels nog in handen had, het jeugdige vuur sprong hem daarbij uit de ogen. Plaatselijke postwagens hebben er nog lang nadien gereden, zoals Hilvarenbeek-Tilburg vice versa e.a. totdat de tram hun functie overnam.

 

Barrières

De meesten van ons hebben nog wel gekend de barrières of barrier, nog korter "brier", gelegen aan de wegen die zijn aangelegd tijdens de Franse overheersing en daarom meestal genoemd Napoleonswegen, zoals Turnhout-Tilburg, Tilburg-Breda, Tilburg-Den Bosch. Zo ook van de grens Achel-Eindhoven, Boxtel-Den Bosch. Over deze wegen lagen de barrières, slagbomen, met de huizen waarvan men de nu nog bestaande "brier" noemt. Maar het huis, meestal ook herberg, was niet de barrier, maar de boom, die over de weg lag, zoals nu nog aan de grenskantoren. Hier moest door voerlui met paarden of honden en ook voor voetgangers tol worden betaald. Het recht om tol te innen werd tegelijk met het woonhuis verpacht. De ontvangsten waren door de regeringsinstanties toch niet te controleren.

Zoals gezegd hield de pachter herberg. Aan de deur stond een paardenvoederkrib. De voerlui behoefden niet te roepen: "Ho, perd!" Hun paarden kenden de voederbakken wel, want de voerman sneed er enkele hompen roggebrood in. Honden kregen een bak water en de voerman stapte binnen naar het buffet om iets anders. De kwantiteit van dit laatste heeft hoogstwaarschijnlijk wel invloed gehad op het te betalen tolgeld. Mannelijke voetgangers volgden dezelfde methode. Werd de boom opgeslagen, dan kon men zijn reis vervolgen, met het vooruitzicht, dat een uur verder het spel zich herhaalde.

Voor zover ons bekend waren er in Tilburg 3 barrieren, waarvan 2 aan de Bredaseweg. De eerste lag tegenover café "Het dorstig Hert" en de tweede, voor de Hultense brug, tegenover café Dongenwijk en de derde op de Bosscheweg, juist voor het tegenwoordige spoorwegviaduct. Deze zaak is echter ook verbouwd en niet meer als barrier te herkennen. Van de Poppelse grens naar Tilburg waren er 2, maar beiden onder de gemeente Goirle. Vanaf Tilburg lag de eerste juist over de gemeentegrens, rechts. Zij draagt nog steeds de naam van "De Golse brier". De tweede lag op de Poppelseweg even voor de brug over de stroom. Tot voor enige tijd waren beide uitwendig nog in de oorspronkelijke toestand. Deze bierhuizen waren allen in dezelfde trant gebouwd en op een afstand van elkaar van ca. een uur gaans.

 

Vlucht in de barrier

Nu we het over de "brier" hebben, komt ons nog een geschiedenis voor de geest, die, hoewel weinig stichtend, in de huidige tijd misschien toch nog wel een goede kant heeft. Het was in 1881 of '82, dat de voetprocessie naar Boxtel ter ere van het H. Bloed uittrok. De heenreis was in de nanacht, de terugreis in de namiddag. In moeders gezelschap mochten wij ook meegaan. Toen bij de terugreis de processie bij de Druiventros weer in haar geheel op de Bosscheweg was, kwam er van uit de richting Tilburg een dogkar bespannen met twee paarden, die in volle charge midden door de processie reed. De meesten vonden dat niet in den haak, maar het werd erger, toen de "heren" aan het einde omkeerden en weer hetzelfde spelletje herhaalden. U had eens moeten zien, wat zij toen naar het hoofd kregen: stenen, knuppels, aardkluiten, alles wat los lag, werd hen naar het hoofd geslingerd, en vele mannen renden hen achterna. In snelheid echter wonnen het de dappere "heren", die de processiegangers durfden te molesteren. Aan de barrier stopten zij en holden binnen. De mannen waren er iets later. Ook zij snelden naar binnen, zochten alles af, maar de helden waren reeds achteruit het veld in gevlucht.

 

LOWIE VAN DORRUS MISTERS