Nieuwe Tilburgsche Courant - maandag 1 oktober 1917

 

 

Schoonheid in en om Tilburg 2

 

Geen bekende parken. Toch werd het Wilhelminapark in korten tijd tot wat het nu is. Geen vermaarde bouwwerken. Doch wel riep de arbeid bankinstellingen in het leven en bouwde het kapitaal zijn ruime heerenhuizen, waardoor naast het leelijke ook mooie stadgedeelten verrezen, die voor den zoekende in St. Jozefstraat en Gasthuisstraat en Bredasche weg naast menig andere wijk te vinden zijn.

Geen grootsche monumenten, maar onder de mooie gebouwen trekken het stadhuis en de nieuwe kerk in gothischen stijl, naast meerdere schoone bedehuizen verdiende aandacht. Wij bewonderen terecht de middeleeuwsche bouwkunst en respecteeren de architectuur, al is het niet iedereen gegeven de eischen van elken bouw, degelijke constructie zonder overbodige krullen, naar waarde te bepalen. Technische beschouwing over kerkbouw met zuiverheid van samenstelling met pijlerbouw of zonder, overdakoplossing met bewonderenswaardig spel van gevels en daken, die vormen kunnen dat grootsche geheel, waardoor een wijdingvolle stemming verkregen wordt, zoo'n beschouwing past niet in dit kader, al willen we opmerkzaam maken op de eigenaardig-schoone kerk van Broekhoven, die naast meerdere bijzonderheden de kolommenrijen bij het presbyterium weg liet en een prachtige verbreeding bij het priesterkoor vormde.

Wij hebben niet zoo'n echte Kathedraal als Den Bosch in zijn St. Jan, Neerland's meesterstuk van bouwkunst, roemt, het oude bouwwerk van grootsche afmetingen en wonderenrijkdom in schoonen opsmuk; doch ontegenzeggelijk geeft de aanblik der Heuvelkerk, aan den H. Jozef gewijd, een monumentalen aanblik, met haar twee slanke torens, die zoo trotsch ten hemel wijzen en als het ware de stad beheerschen. Al boet naar sommiger meening inwendig de kerk door haar pilaren te veel aan ruimte in, de schoonheid der kolommenrijen, die als een statige oprijlaan naar het weidsch paleis van den Koning der koningen voeren, wekt vroom-ontroerende warmte in het geloovige gemoed. Wie dan in overdenking van het aardsche leven van den Godmensch al mediteerend de schoone muurschilderingen van den Kruisweg nagaat, met zijne bijbelsche nevenfiguren, die zal erkennen, dat hier meesterlijke schoonheid tot uiting kwam, in fresco uitgevoerd (dat is onmiddellijk op natte kalklaag, volgens de oude Italiaansche manier en zonder eenig bindmiddel).

Wie iets voelt voor de schoonheid van gewijden zang, zal vaak in stil-devote bewondering het oor geleend hebben aan de zuivere tonen, die in de eenvoudig-mooie kapel der Zusters van Visitatie in de Zwijsenstraat telkenmale ten hemel gestierd worden als begeleiding van zoo menig gebed. Daar treft u in de reine eenzaamheid der kleine bedeplaats, hoe een moeder dankt voor de verhooring eener jarenlange bede; hoe de jeugd hoop en verlangen naar een schoone toekomst vertrouwvol in hemelsche handen overdraagt; hoe de ouderdom gelaten het moede leven overdenkt of dankt voor veel, aan hem boven anderen op de afgelegde loopbaan geschonken. Dan gaat geknield in ontroering van liefde tot God de ziel omhoog en bidt de mensch om levenskracht zoolang totdat innerlijke vreugde om jonge lichte toekomst de droefheid weer overstraalt, tenzij het koude materialistische egoïsme alle gevoel voor hooger genot voor goed in den armen mensch doodde. Schoonheid op religieus gebied is in Tilburg boven menig andere stad.

Zoowel op het gebied van kunst als van sport oogstte Tilburg kortelings wederom schoone lauweren. De gemengde zangvereeniging "St. Cecilia" handhaafde als eerste en eereprijswinster Tilburgs ouden roem op het terrein der vocale kunst en Willem II lapte Ajax en Sparta aan zijn voetballaars en bracht ten tweede male de zilveren bal ten Zuiden van het Hollandsch Diep, zoodoende Tilburg's klinkenden naam hoog houdend in het oog van sportief Nederland.

Het moge excentriek schijnen in dit verband er op te wijzen, doch ook het literair-aesthetische element behoeft - voor wie het zoeken wil - in Tilburg niet te ontbreken. Daar spreekt de R.K. Openbare Leeszaal met gemeentelijke subsidie borg voor. En op wetenschappelijk gebied wijst Tilburg den oogheelkundige F.C. Donders en den rechtsgeleerde C.A. den Tex als zijn reeds gestorven zonen aan, terwijl het met welgevallen het oog gericht houdt op de jongeren, wier naam geen vreemde klank is en wier werken - zooals van den priester-dichter Van Delft - door bevoegde beoordeelaars als hoogstaand geroemd worden en die naar meerder doen verlangen.

De oudheidkundige zal schoonheid in de annalen vinden, als hij daarin terugleest, dat de heerlijkheid Tilburg en Goirle reeds in 709 bestond, alwaar de akte der schenking werd vastgesteld, waarbij aan den bekenden geloofsprediker Willibrord door den Salischen Frank Engelbertus het landgoed Alphen geschonken werd, terwijl twee priesters Virgilius en Paulus de akte mede onderteekenden (1). Aan Pepijn van Herstal herinnert de "Herstalsche straat" bij het oudste gehucht genaamd "Hasselt", waar een oude kapel, de Hasseltsche kapel, tot op den dag van heden een zeer in eere staand bedehuis is, waarheen vooral in de Meimaand talrijke geloovigen optrekken (1). De wijknamen der tien of elf herdtgangen (gehuchten) nl. Oerle en Broekhoven, Corvel en Laer, Berckdijk, Reijdt, Hasselt, Stockhasselt, Heydsijde (nu: Heikant), Hoeven, Loven, Veldhoven en Kerk en Heuvel, waarvan de oudste archiefstukken gewagen, leven nog thans in den volksmond voort, al is het dorpsaanzien aanmerkelijk gewijzigd en al zijn gelukkig de wegen, die naar elk dier afzonderlijke nederzettingen voerden, verbeterd. Herdtgang is oorspronkelijk dat deel van een dorpsgemeente, waarop het vee gezamenlijk weidt, later krijgt het de beteekenis van wijk of gehucht.

Het moge dan vaststaan, dat de naam Tilburg, ondanks zijn drie torens in het wapenschild, met "Drieburg" niets heeft uit te staan, minstens genomen de veronderstelling op losse schroeven staat; het is een vaststaand feit, dat er drie burchten of kasteelen te Tilburg geweest zijn (1). Van het derde kasteel, het huis van Broekhoven, is kortelings in dit blad uitvoerig gewaagd.

 

A.J.A.C. VAN DELFT

 

 

1. Inventaris van het oud-archief der gemeente Tilburg door M.H. van Visvliet.