Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 28 juni 1924

 

 

Van vroeger dagen 40: Stukjes Tilburgsche Kerkgeschiedenis

 

In het begin der achtste eeuw wordt gewag gemaakt van twee presbyters te Tilburg, Virgilius en Paulus, zonder dat met zekerheid kan aangewezen worden, welke kerk zij gebruiken.

In een giftbrief van 20 Juni 711, waarbij Engelbertus aan Willebrordus ten behoeve van het klooster Echternach den "Vicus de Alphen" schonk, wordt als plaats der handeling "Tilliburgis" genoemd.

Sinds verstreek een geruim tijdsverloop alvorens Tilburg weder genoemd wordt. Hendrik I stond in 1222 's-Bosch, Tilburg en een aantal andere plaatsen aan de kerk van Keulen af, en kreeg alles weder van den Aartsbisschop in leen (bij akte te vinden in Bynteri Chron. T. II. p. 165 en in Butkens Tr. T. I. Pr. p. 69).

De abdij van Tongerloo was een leerstoel van deugden en wijsheid. Hier zocht men de priesters te verkrijgen tot wederopwekking van den godsdienstigen geest en tot het bestuur der kerkgemeenten. Hendrik van Brabant schonk haar in 1231 het patronaat der kerk van West-Tilburg en bevestigde haar in het bezit van die van Hoogeloon, in 1233 gaf hij haar bovendien het bestuur der kerken van Waalwijk, Drunen en Loon op Zand in de overtuiging zeker dat die dorpen, schaars bewoond en grootendeels uit woestijnen bestaande, door tusschenkomst der abdij spoedig in welige oorden zouden herschapen zijn, bewoond door rustige, nijvere en welvarende bevolking. De bijzondere grondheeren beijverden zich niet minder om priesters en broeders uit Tongerloo naar hun gebied te lokken.

Heer Gijsbrecht van Tilburg schonk ten jare 1241 aan de abdij het derde gedeelte der braaklanden van West-Tilburg, weldra verrees in die wildernis een kerk en binnen weinig tijds was alles in een welvarend oord veranderd. (Dit ontleenen wij aan: Drie Abdijen uit de XIIe eeuw, door J.C.A. Hezenmans, 1874.) Deze eerste parochiekerk, toegewijd aan den H. Dionysius, nog steeds patroon der stad Tilburg, stond aan den voet van den Heuvel (vandaar de vroegere wijk: Kerk en Heuvel).

In het jaar 1288 werd Siegfried, Aartsbisschop van Keulen, door Jan I, Hertog van Brabant, in den slag van Woeringen krijgsgevangen gemaakt, "ende soude die bisscop weter gevanckenis verlost werden", zegt Cuperinus blz. 36, "hy moest den hartoghe van Brabant en syn nacomers quytschelding doen van den leenen en die brieven wederom geven van der beleening: ende soo quam die stat van den Bosch, mit Orten en Tilburch gehelich als een vry goet aent hartochdom van Brabant".

Eeuwenlang is er een parochiekerk gebleven en de archieven wijzen in afwisselende tijden van voor- en tegenspoed den grooten invloed uit der kerkelijke autoriteit. We denken bijv. aan de bemoeiingen met onderwijs. De schoolmeester werd door haar aangesteld; later na den Munsterschen vrede en meer bepaald sedert de vaststelling van het schoolreglement voor de steden en het platteland onder de Generaliteit door de Staten-Generaal den 3en Mei 1655 kwam die aanstelling aan den Raad van State. Tot in de 16e eeuw is Noord-Brabant kerkelijk onder den Keulschen metropool gerangschikt gebleven.

De uitoefening van alle godsdiensten is tijdens de gemeenebestelijke regeering hier te lande veroorloofd. Dit beginsel werd streng gehandhaafd, doch even streng de stelregel, dat geen enkele Staatsbetrekking hoe gering ook, mocht bekleed worden door anderen dan Nederlandsche Hervormden, en gezorgd werd dat overal, zelfs in het Roomsch-Katholieke Brabant c.a., waar garnizoenen of ambtenaren een kleinen kern vormden, hervormden predikanten werden aangesteld.

De Katholieke Nederlanders, en de Brabanters niet het minst, herinneren zich aan de hand der historie zoo goed, hoe Brabant welvaart en beschaving had tot het midden der 17e eeuw, doch tusschen 1650 en 1800 meermaals verdrukt en vervolgd werd om zijn Katholiek geloof; hoe Protestantsche Hollandsche Schouten zich soms verstoutten van Brabantsche Katholieke families 100 gulden en meer af te persen, voor elke H. Mis, die ze wilden bijwonen; hoe soms voor elk Sacrament, dat men wilde ontvangen, voor een Katholieke begrafenis of andere Katholieke plechtigheid, eerst den Protestantschen dominee schadeloosstelling moest verleend zijn. Oogluikend werd menigmaal slechts de Katholieke eeredienst toegelaten. Er zijn ook tijden geweest, dat men hier volgens plakkaten der Staten de kerk gesloten had. Toen verzocht de pastoor door zijnen kapelaan den 5en Juni 1631 verlof om onder den blauwen hemel of in afzonderlijke huizen de H. Mis te mogen opdragen, hetgeen de bisschop Ophovius toestond.

Bij de verzachting der plakkaten werden twee kerkschuren te Tilburg ingericht welke we in 1698 vermeld vinden in de gehuchten Heike en Goirke. Langen tijd blijven deze twee de bekende parochies, al weten we, dat er ook op andere plaatsen, bijv. Broekhoven, kerk gehouden is. Daarna komt er als derde parochie in 1850 Korvel bij en verder is de geschiedenis der kerk in Tilburg een open boek voor hem, die uit later jaren het ontstaan der zeventien parochies, welke onze stad tot heden telt, wenscht na te sporen.

 

A.J.A.C. VAN DELFT

Juni 1924