Nieuwe Tilburgse Courant - dinsdag 31 januari 1961

 

 

Typische Brabantse uitdrukkingen

 

De volksmond kan het vaak aardig zeggen

 

 

"De studie der taalkunde is niet denkbaar zonder de steun van de dialectkunde."

Toen de oud-rector van de R.K. Leergangen te Tilburg, prof. dr. Weijnen, zijn ambt als hoogleraar van de Nijmeegse R.K. Universiteit in de Indo-Germaanse en Nederlandse taalkunde aanvaardde als opvolger van prof. L.C. Michels, hield hij een inaugurale rede over "de oriëntatie van de dialectstudie". Daarbij poneerde hij de hierboven aangeduide stelling. Ook voor het juiste inzicht in de cultuurtaal is de dialectologie onontbeerlijk. Er is sprake van een driehoeksverhouding tussen cultuurtaal, vaktaal en dialect.

Er zijn heel wat mensen, die het Tilburgs plat afschuwelijk vinden. Dit zelfde kan van vrijwel alle dialecten gezegd worden en toch verlieze men hierbij niet uit het oog, dat Brabant drie eeuwen geleden werkelijk het middelpunt der Nederlanden geworden was. Het Brabants gaf de norm aan het zich langzamerhand vormend "Algemeen Beschaafd". In 1658 schreef Jan de Brune in zijn "Bancketwerck van Goede Gedachten", dat een schone vrouw moet hebben "een Brabands tongh". Zonder ons hierop voor 't verdere te verhovaardigen, willen we nu met plezier neerschrijven, wat we voor en na uit de volksmond optekenden.

 

'k Heb voor me een brief gedateerd 9 juni 1929 (dus van ruim dertig jaar geleden) toen ik in de "kraant van Arts" alreeds typisch Tilburgse uitdrukkingen verzamelde. Toen had een mijnerzijds voorzichtig gesteld naschrift*: "Hetgeen wij tegenwoordig onder goede toon verstaan, verstaat zich niet meer met menige uitdrukking, die in 't verleden niet in strijd met fatsoen en eerbaarheid gerekend werd" de speciale aandacht van de briefschrijver getrokken. Hij haakte daarop volgenderwijs in:

"Bij het lezen hiervan herinnerde ik mij een gezegde van een oud leermeester, die ons ook voor ongeveer veertig jaar op datzelfde wees en er bijvoegde, dat hoe angstiger men is in sommige kringen voor zg. platte uitdrukkingen vaak de moraliteit er rotter op wordt... Trouwens de ondervinding leert het dagelijks. Wie trekt de neus op voor de gewone volksuitdrukkingen (hier niet bedoeld het dialect)? Zijn het de mensen met gezonde beschaving, zoals vooral priesters en kloosterlingen (vele leken niet te na gesproken)? Geen sprake van." Dan gaat hij nog verder over kleding en mondain gedoe uit die dagen, doch dat gaat buiten dit onderwerp om. (Hij kende nog geen nozems!)

 

- Men zou hem in ons plat 'n echte vreuker noemen, d.w.z. een verwoed, hard werker, die de zwaarste karweitjes wel aanpakt en doorzet.

- Van iemand, die "politiek pleegt" en daarbij vaak verre van edelaardig blijkt, hoorde ik zeggen: "Hij is gemeen als 'n stuk baalkatoen van 'n cent de el!"

- 't Kwam de ander ter ore en toen was 't op 'n lange teen (d.w.z. daardoor voelde hij zich in zijn eer aangetast).

- Er was verder geen goeie draad mee te spinnen (d.w.z. hij was onhandelbaar, er was niets mee aan te vangen).

- 't Is 'n dag met 'n omweg, betekent: 't Is 'n drukke werkdag.

- Hij zette z'n benen op de stoof. - Hij ging er rustig bij zitten.

- Hij loopt de jonge meisjes als 'n stalen Jezus voorbij. - Hij ziet er niet naar om, hij wil er niets mee te maken hebben, 'n vrome Jozef.

- 't Is een echte zielepoot. - 'n Sukkelaar, 'n stakkerd.

- Ge kunt 't wel van èntertènt vragen, d.i. van eind tot eind (der straat of 't dorp), alom.

- Dat zal wel koelen zonder blazen. - Die overdreven ijver vermindert vanzelf, die overdreven vriendschap koelt vanzelf af.

- Met twee voor één gespan, dat trekt gemakkelijk. - Als man en vrouw samen verdienen, is 't bestaan lichter.

- Hij is kort in de kar. - Hij is kort aangebonden, vlug driftig.

- Wat komt er van een span, als de paarden dezelfde streng niet trekken? - Het gaat niet goed als echtelieden niet eenzelfde doel nastreven.

- Hij is gescheept en moet nou varen. - Hij is getrouwd en moet nu zien de kost te verdienen.

- Iemand singelen. - Zijn werk of gangen nauwkeurig nagaan. Ook: iemand op de teugel rijden.

- Hij is erg nauw in 't kruis. - Hij is zeer consciëntieus, gewetensvol.

 

Deze streektaal zullen we nog wel eens voortzetten. Misschien zijn er onder de lezers nu medeverzamelaars.

 

A.J.A.C. VAN DELFT