Nieuwe Tilburgsche Courant - maandag 13 januari 1941

 

 

Koppermaandag

 

Het feest der typografen

 

 

Koppermaandag, ook wel Verzworen Maandag genoemd, was eertijds in ons land een dag, waarop weinig gewerkt, doch des te meer gedronken werd. Van de vroegste tijden af was die dag alom een feestdag. In het Ned. Dagblad lezen wij er o.a. het volgende over.

Over den naam "Koppermaandag" is in den loop der tijden, eigenlijk eeuwen, heel wat te doen geweest, zoowel wat oorsprong als wat beteekenis betreft. De afleiding van den naam is onzeker; sommigen willen dien wel afleiden van kopperen = smullen. Een meer voor de hand liggende verklaring is deze, namelijk dat het een Hollandsche benaming zou zijn, welker oorsprong hieruit wordt verklaard, dat de Maandag na Driekoningen ongeschikt werd geacht om koppen te zetten (te koppen), zoodat de koppers dan vrijaf hadden.

Koppermaandag werd in onze streken de Drukkersnieuwjaarsdag, het Kopperfeest, waarvan Bilderdijk getuigt, dat er een eeuw lang en wel vrij hevig over is getwist geworden. Kopper, dat is: koppenzetten (in het Duitsch: Bader). Bilderdijk vertelt dan verder, dat onze voorouders zich eens per maand voor hun gezondheid lieten koppen door den barbier en dan tevens 'n bad namen. De vrouwelijke personen lieten zich 't zelfde doen door de kopsters. Bij die koppers zijn - zoo wil men - ook de eerste "borrels" gedronken. Maar de oude almanakken wezen sommige dagen aan, waarop de astrologie verbood bloed te laten, en dit nu was ook het geval met den Maandag na Driekoningen. Zoo hadden dan die koppers of barbiers op dien dag niets beters te doen dan nog eens te gaan nieuwjaarwenschen bij hun vrienden! En nu het verband met de boekdrukkers. Heel eenvoudig: zij hadden in die kop- of badstoven de rol van voorlezers; deze hadden op dien Maandag dan ook vrijaf. De boekdrukkersjongens traden in de plaats der vroegere boekschrijvers, librari.

Intusschen, de geschiedkundige oorsprong van den Koppermaandag is niet meer bekend. Vermoedelijk is hij heidensch, want traditioneele volksgebruiken en begrippen aan den Maandag verbonden, klimmen algemeen tot die oudheid op. Die dag stond dan ook gedurende de middeleeuwen steeds ongunstig aangeteekend, en in de oudste keuren werden de misdaden op een Maandag gepleegd zwaarder gestraft dan die op andere dagen. Koppermaandag wordt ook wel in verband gebracht met het Joelfeest: hij was de "napret" of "hekkensluiter" van dat feest. Want al was dit met den dertienden dag (Driekoningendag) afgeloopen, alvorens weer alle arbeid aangevangen wordt, kopperde men nog eens op den eerstvolgenden Maandag, en sommigen namen er den Dinsdag nog wel bij!

 

Andere benamingen voor Koppermaandag

Koppermaandag heeft ook nog verschillende andere benamingen. Daar is allereerst de volksetymologische vervorming Koppeltjesmaandag wegens 't bijeenkomen van het gemeene volk, evenals Koperen Maandag naar de kopermunt, die dan als fooi werd gegeven. Ook hoorde men: Gekke Maandag, Razende Maandag of Raasmaandag (Gelderland) die de boeren vanouds gewoon waren met groote luidruchtigheid door te brengen: ganstrekken, katknuppelen en dergelijke vermaken werden gevolgd door drinkpartijen in de herberg, die soms met vechtpartijen eindigden. In de middeleeuwen was die Raasmaandag echter niet meer voor de boeren alleen, maar werd hij ook gevierd door "die meesten ende beste Vrouwen van Arnhem". Verder bestaat ook de naam Kopjesmaandag (Groningen), Floramaandag en Blijde Maandag (België).

"Verloren Maandag" (aldus Schrijnen) werd verklaard door het daags tevoren gelezen evangelie van het "verloren" kind Jezus (Lucas II), of omdat deze dag vanwege de feestelijkheden van de eedaflegging der lagere ambtenaren toch verloren was. Deze laatste verklaring is zeer zeker te verkiezen, wanneer men tevens in het oog houdt, dat "verloren" weer volksetymologisch verbasterd is uit "verzwaren", de benaming, die in de oudste dokumenten voorkomt en op genoemde eedaflegging betrekking heeft. In sommige deelen van Vlaanderen en Henegouwen zegt men Egyptische Maandag, omdat men daar een omgang hield, en ten deele nog houdt, die de vlucht naar Egypte voorstelde.

Ten slotte nog een opmerking over Blauwe Maandag, een uitdrukking, welke dikwijls door velen en dan geheel ten onrechte ook aan Koppermaandag wordt gegeven. De uitdrukking "Maandag" of "Blauwen Maandag houden" komt reeds voor in een Weensche metselaarsverordening van het jaar 1550, ofschoon het gebruik om zoo mogelijk des Maandags niets uit te voeren onder de werklieden reeds veel langer in zwang was. Om den roes van den Zondag flink en afdoende te verdrijven gingen zij des Maandags naar buiten en brachten dien dag in het blauw (onder den blauwen hemel) door. Dit zou de afleiding zijn van de uitdrukking "Blauwe Maandag".