Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 28 maart 1959

 

 

Uit de folklore

 

Oude Paasgebruiken zijn nog niet alle verdwenen

 

 

De betekenis der volksgebruiken gaat voor velen verloren en de gebruiken zelf verdwijnen langzaam, al wordt hier en daar en voor en na gepoogd het wegsterven te beletten. De school verklaart aan de jeugd en de pers ijvert voor betere bekendheid door er op te wijzen wanneer hier en daar nog enige gebruiken in ere blijven. Want 't is opmerkelijk, dat het jongere geslacht over 't algemeen er weinig voor voelt aan 't behoud van 't oude mee te werken. De moderne communicatiemiddelen hebben de eenvoud der landelijke bevolking doen omzwaaien naar stadse gewoonten. Meestal niet ten voordele van de mens.

Het mag nog wel eens gezegd worden, dat de boeren - meer dan elke andere maatschappelijke groep - een volk van de traditie zijn. In de orde der maatschappelijke samenleving zijn ze misschien het meest bescheiden maar allerminst misbaar. In de natuurlijke orde zijn zij het nuttigst, omdat zij zich richten op de noodzakelijkste en daarom eerste en voornaamste levensbehoeften van de mens. Levensernst en levenseenvoud, die in de laatste jaren van decadente verschijnselen aan zovelen - vooral in de industriële centra - zijn ontvallen, blijven in de brede massa der boeren gelukkig nog aanwijsbaar. En nu komen we tot de vraag of ook goede gebruiken uit oude tijd gehandhaafd zullen blijven door de jonge boerenstand. Zullen zij de heulsappen van een rijk opbloeiend volksleven geven?

 

Palmen van de rog

Dr. P.C. de Brouwer schreef dertig jaar geleden: "Op de Palmzondag, die ongeveer met het begin van de lente samenvalt, bewaarde Brabant een mooie zuivere christelijke gekleurde inwijding van de lente. Gewijde palmtakjes kon men vroeger zien plaatsen op het dak en de schoorsteen van de lage boerenhuizingen en op de schuur. En nu nog trekken, op de dorpen vooral, de boeren in een soort van gewijde stemming na de Hoogmis het veld in: ze gaan den rog palmen. Op de hoeken van 't veld met het pas ontkiemende koren schrijven zij met hun palmtakje een kruis in de teelaarde en steken dan het takje op het snijpunt van de kruisbalkjes in de grond. De boer bidt daarbij. Hij bidt een "Vader ons" of hij leest het Sint-Jansevangelie.

Wanneer dan de zon schijnt en de merel fluit en door de lucht trekt die wonderbaar frisse geur van de vroege lente, dan is die stille gang van de boer over 't veldpad een majestueuze belijdenis van zijn vroom, eenvoudig, schoon geloof. Zijn geloof aan de Heer, die alleen de wasdom geeft, en het spichtige groene sprietje kan doen uitdijen tot een aar vol vrucht, hoog op de wiegelende stengel. Zijn geloof in de kracht van zijn gebed, en nog meer in die van de zegening der Kerk. Wat zijt gij, boer, met uw stevige, stijve tred langs uw korenveld, met uw busseltje palmtakjes in de verweerde en vereelte hand, wat zijt ge nog schoon, gij, late verschijning van het gave Brabantse verleden! Wie nog enig gevoel heeft bewaard voor de poëzie van 't leven, wie nog 't respect heeft behouden voor de simpele, echte geloofsgetuigenis, die ziet u met weemoed weggaan uit het Brabantse landschap, rog-palmende boer."

Zo psalmeerde men dertig jaar geleden. Bestaat deze mooie gewoonte nog onder onze jonge boeren? Hier en daar heb ik gelukkig de laatste jaren nog verdroogde palmtakjes op de veldhoeken gezien in Bavel en Molenschot o.a.

 

Eieren halen

Een ander gebruik, dat nog niet is verdwenen in Helvoirt, Haaren of Cromvoirt bestaat uit het eieren halen. Dan trekt de schooljeugd met veel plezier langs de huizen om bij de goedgeefse boerinnen hun paaseieren in ontvangst te nemen. Zo'n joelende bende eiergaarders, vaak met stokken zwaaiend, brengt vertier in de plattelandse stilte. Om half negen 's morgens verzamelen de jongens zich op de speelplaats, voorzien van een flinke Mei-stok, een groene tenen stok, waarvan men om beurten gedeelten groen gelaten heeft of wit geschild, en verder een flinke zak met boterhammen, voldoende voor de gehele dag, en enige grote eierkorven.

Ik weet niet, of het nu nog zo is, maar in 1928 plaatste de meester hen twee aan twee in lange rijen, iedere rij kreeg de helft der gemeente voor haar rekening, terwijl de oudste leerlingen fungeerden als geleiders, aan wie allen te gehoorzamen hadden. Voorop bij iedere rij lopen de korfdragers en de jongens met de geldbuidel, genaamd Judas. Huis aan huis klopt men aan en dan zingt telkens de gehele groep uit volle borst een der volgende liedjes, al naar gelang men er veel of weinig verwacht.

     Here, laat de kinderen schole gaan.

     Wie zal ze leren?

     Onze Lieve Heren.

     Wie zal ze houden?

     Onze Lieve Vrouwe.

     Één ei is geen ei,

     Twee ei is een half ei,

     Drie ei is een Paosei.

Of wel:

     Vrouwke, vrouwke, doe je best,

     Haal de eieren uit de nest

     Van de witte hennen.

     God zal ze kennen.

     Één ei is geen ei,

     Twee ei is een half ei,

     Drie ei is een Paosei.

Soms, wanneer ze met niets worden weggestuurd, wat maar zelden gebeurt, klinkt het ondeugend, terwijl er de knuppels aan te pas komen:

     Er is een gaatje in de deur,

     Daar kruipt een gierig duveltje deur!

Omstreeks middag werd op bepaalde plaatsen halt gehouden, waar de boterhammen genuttigd werden en een tijdje gespeeld werd. De winkeliers waren dan gul en strooiden wat lekkernij tussen de troep. Rond drie uur was men weer aan school, waar de onderwijzer eieren en geld verdeelde. In 1928 werd dit gebruik door de Haagse Filmmaatschappij verfilmd.

 

Kleuren van eieren

Over het kleuren der paaseieren is nog heel veel te vertellen. Dit gebruik is ook bij ons zeer algemeen.

Vroeger, toen geld nog schaars was, werd bij de eieren-overvloed in de vroege lente ook in de kerken het ei als offergave geschonken. Oude ritualen als het Rituale "Pauli quinti" (Parijs 1657) geven zelfs een speciaal gebed voor de eierzegening: "Zegen, o Heer, dit uw schepsel (het ei). Laat 't tot een gezond voedsel strekken voor uw getrouwe dienaren, die het in dankerkenning jegens u nuttigen, als zinnebeeld en gedachtenis der Opstanding van onzen Heer."

Paasvuren zijn in sommige streken nog steeds in zwang.

Daags voor het Israëlitisch paasfeest werden alle eetwaren, die tijdens de feestdagen niet genuttigd mogen worden, in Amsterdam verbrand. Men noemde die "Gometsvuren". Of dit na de noodlottige jongste oorlog nog zo is, weet ik niet.

 

Spelen en dansen

Eierenspel komt in meerdere plaatsen voor. Het spelen met eieren buitenshuis. Gewoonlijk heeft men hiervoor een bepaalde plaats buiten het dorp, waar de dorpsjeugd op Tweede Paasdag samenkomt en zich vermaakt met het tikken, rollen of werpen van eieren. Te Wageningen, Nunspeet, Lochem, Sleen (Drenthe) hebben deze spelen plaats op de Paasberg; te Ootmarsum op de Paaskamp; te Nes (Ameland) op de Paasduin; te Hollum op de Eislaandersduin; te Groenloo op de Paasweide; te Deventer op den Worp. De eieren zijn hardgekookt, dikwijls gekleurd, meest bruin, geel of rood. Men verliest bij het spel zijn ei als zowel de zijden als het "spitseind" of het "stompeind" gekneusd zijn.

De bewoners van de Morvan (een streek in Frankrijk) die in Parijs leven, houden ook in de Seinestad hun oude paasgebruiken in ere. Omgeven door twee ere-dames, maakt de koningin van Morvan een begin met het Paaseierenspel.

In Groningen doet men het anders en met noten. De jeugd beoefent daar op Eerste Paasdag met grote animo het noten-schieten. Is 't nog zo?

In de 17de eeuw kende men méér van deze spelen, o.a. de eierdans. In een kring met krijt op de grond getrokken, werd een hoopje eieren gelegd. Met ongeschoeide voeten, de handen in de zijden, moest men trachten al hinkende de eieren één voor één uit de kring te krijgen.

 

Palmpaas

De zondag vóór Pasen is Palmzondag. Deze dag wordt ook wel eens "Groene zondag" en "Bloemenzondag" genoemd, ter herinnering aan de feestelijke intocht van Jezus in Jerusalem. Tegenwoordig is het lopen met de Palmpaas weer flink in zwang. Zo bijv. in Breda wordt jaarlijks een Palmpaas-optocht door het Katholieke Vrouwengilde bevorderd, die telkens meer aantrekkelijk blijkt. Men trekt in optocht door bepaalde straten met muziek en gaat het Begijnhof rond om - na gedefileerd te hebben langs de bisschop en andere autoriteiten - bij het St. Ignatiusziekenhuis, van waaruit men met bussen de kinderen naar het andere ziekenhuis brengt, de stoet te ontbinden. De kinderen geven hun vastensnoep aan de zieken en vaak wordt de hele palmpaas aan een patiënt gebracht. De kinderen vinden er een vreugd in als bij ons met de driekoningenavond.

 

Mooi initiatief

Te Tilburg herinner ik me uit 1938, dat de welpen van de parochie Noordhoek, onder leiding van de dames "Akela" B. Kreuger, "Raksha" R. van der Valk en "Bagheera" J. Bakx van de William Doyle Horde, voor de eerste maal een inzameling voor de armen dier parochie hielden. Heel wat giften in natura werden op dit paaspad buit gemaakt. Dit goed werk der Welpen herstelde toen een oud folkloristisch gebruik in ere. Bij de inzameling zong men volgend bedelliedje:

     Vrouwke, vrouwke, doet uw best,

     Haal de eieren uit de nest

     Van de witte hennen.

     God zal ze kennen.

     Van de witt'en van de zwart,

     Geef van elk henneke wat.

     Één ei is geen ei,

     Het tweede ei is een half ei,

     Het derde ei is een ei,

     Het vierde is een Paasei!

Dit zijn toch wel de juiste manieren om jeugd en volwassenen weer eens in een andere, betere stemming te brengen met de paasdagen, nietwaar?