Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 januari 1950

 

 

Het privilege der onderdrukten

 

Volkshumor in bezettingstijd

 

Weerstand tegen het leed van de verdrukten

 

 

"Humor is het privilege van de onderdrukten", heeft eens een professor gezegd. Het Nederlandse volk, door vele buitenlanders dikwijls voor humorloos uitgemaakt, leverde in de bittere tijd, die wij achter ons gelaten hebben, een dagelijkse hoeveelheid grappen, die even snel door het land vlogen als ze werden bedacht. Sommige kwamen vervormd en verfraaid bij de schepper terug, andere werden berijmd, ontelbare zijn door de vergetelheid verzwolgen, maar een respectabel aantal belandde door de activiteit van duizenden na de bevrijding in de archieven van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie. Zo omvangrijk is de hoeveelheid materiaal, dat men ondanks de gestage registratie, nog pas met een oppervlakkige sortering gereed is. Het boeiendste is de poëzie, steeds anoniem, lachwekkend door inhoud en door de vaak kostelijke primitiviteit.

 

In 1940, toen de overvaart naar Engeland het algemene mikpunt was, zong men (op de wijs van Three little fishes):

     Drie kleine mofjes, die zwommen in de zee,

     Zij namen hun geweren en gasmaskers mee,

     Ze zwommen op hun buik en ze zwommen op hun rug,

     Ze zwommen naar Engeland en kwamen niet terug.

 

Vindingrijke geesten vervaardigden in 1940 reeds een ABC. Men komt dit kinderalfabet, steeds berijmd, door de jaren telkens weer tegen, aangepast aan de dan actuele gebeurtenissen.

     A is Adolf, de bron van alle kwaad,

     B is de burger, die de ellende ondergaat,

     C is de censuur, die alle vrijheid smoort,

     D is het dieventuig, dat niet in Holland hoort,

     E is de evacuatie, waaraan met niet ontsnapt,

     F is de Führer, die Nederland leeg gapt,

     G dat is Goering, het laatste vet der natie,

     H is de hoop op mislukking der invasie (1940),

     I zijn de Izaaks, ten dode toe geplaagd,

     J is John Bull, door Hitler uitgedaagd,

     K is de Kraft, de Freude is nog zoek,

     L zijn de leugens, die staan in krant of boek,

     M zijn de Mina's, die naar beneden daalden,

     N is de NSB, die Duitsers binnenhaalde,

     O is het oproer, waar iedereen naar smacht,

     P zijn de publicaties, waar iedereen om lacht,

     Q zijn de Quislings, hier Musserts NSB,

     R is de revanche, die komt nog wel, o wee,

     S is het Seyssje, verrader als de rest,

     T is de terreur, die 't leven ons verpest,

     U is Uncle Sam, die vliegmachines geeft,

     V is de vrijheid, waarnaar heel Nederland streeft,

     W is Winkelman, met ere te vermelden,

     X zijn de onbekende Nederlandse helden,

     Y is de ijdele hoop, om Engeland te verslaan,

     Z is de zee, waar de nazi's in vergaan.

 

Lood in de sloot

Het fragment van een zestienregelig vers, dat oproept tot niet-nakoming van de metalen-inlevering in de zomer van 1941 luidt:

     Stopt het ergens in de aarde,

     Goud heeft heus geen groter waarde,

     Laat uw koper, nikkel, lood

     Zinken in een diepe sloot.

 

Deze raadgevingen, vaak zeer kort, duiken telkens weer op.

1941:

     De verrader loert overal rond.

     Elk verhaal is 'n brandende lont!

1942:

     Wat ge doet voor de vriend in nood,

     Voor de opgejaagde jood.

     Zwijg! Klets hem niet in de dood!

1941:

     Het te veel gezegde woord

     Leidde al vaak naar Amersfoort.

1942:

     Wat ge weet aan pikant gerucht

     Van de man, die nog net is gevlucht.

     Zwijg! Voor hij zit en zucht.

 

Ernst

Evenals deze regeltjes is ook het volgende geen humor meer, maar verwoede, zekere ernst (slotcouplet van een twintigregelig gedicht uit Dec. 1940):

     God Zijn molens malen langzaam,

     Zegt het vaderlandse woord.

     Duurt het lang, de straf die volgt wel

     Voor uw diefstal en uw moord.

     Hopen wij, dat onze wensen

     Spoedig zullen zijn verhoord,

     Als de molenstenen malen

     Seyss en Mussert en zijn soort.

 

Het proza

De humor in proza komt ons nu, op een afstand, niet meer zo pakkend voor, hoewel er genoeg uitzonderingen zijn om een boek te vormen.

- "Het komende Duitse vergeldingswapen zal als een wrekende donder en bliksem op het schuldige Engeland neerdalen", schreef het Nationale Dagblad in 1943, waarop de volksmond reageerde: "Weet je wat het verschil is tussen donder en bliksem en het nieuwe Duitse wapen? De donder hoor je en de bliksem zie je, maar van het nieuwe wapen hoor je geen donder en zie je geen bliksem."

- Of, in December 1943: "Duitsland overweegt of het één golf van twee vliegtuigen of twee vliegtuigen van één golf naar Londen zal sturen."

- In dezelfde maand: Duits ultimatum. "Als Engeland niet voor 12 December 1943 ophoudt de weerloze burgerbevolking te bombarderen, zal rijksminister dr. Goebbels op 13 December een vergeldingsredevoering houden."

- Maar half berijmd is het gezegde daterend van 1943: "De Engelsen winnen op zee, Amerika wint in de lucht. Rusland wint op het land, Duitsland in de krant."

 

In alle talen...

De namen voor de man, wiens naam een vloek op zichzelf was, waren ontelbaar. Hitler in alle talen:

     Russisch: Slarottimof;

     Pools: Pikkinski;

     Chinees: Hangkrenghang;

     Japans: Foetsimoetie;

     Arabisch: Satanhalem, ook Slanemelijkie;

     Turks: Keelem;

     Portugees: Lopez de Zeein;

     Spaans: Wibraltaar;

     Engels: Sheffield;

     Grieks: Odiesee;

     Vlaams: Manneke Plons;

     Iers: O'Brajem;

     Zweeds: Swem Heden (1940);

     Italiaans: Alverotti;

     Abessijns: Haalop ensebassie;

     Brits-Indisch: Pahatum Mahatum;

     Amerikaans: Reuzefielt;

     Indiaans: Winnetoetitognie;

     Joods: Sallie Swem;

     Fries: Jatstra;

     Noors: Olaf Bek;

     Schots: Mac Killme;

     Kaffers: der Führer!

 

Een grafschrift op Hitler luidt: "Dit is mijn laatste territoriale eis."

 

Het is ondoenlijk - dit is hoogstens een snufje tussen duim en wijsvinger uit een vat vol - alle spot te behandelen op Musserts huwelijk met de zuster van zijn moeder, dat allen deed galmen: "Wie een zuiver ras wil houwen, die moet met zijn tante trouwen."

 

Er zijn pseudo-Bekanntmachungen, menu's, wedstrijdprogramma's, uitleg op inlevering van radio, vee, konijnen (deze laatste om een tunnel naar Engeland te graven), de NSB als rijkste partij, die immers een Ton onder de grond heeft, kortom het wemelt van de gekste dingen.