Nieuwe Tilburgse Courant - vrijdag 13 maart 1953

 

 

Van Den Bosch naar Tilburg - Een reisje in het jaar 1829

 

Met de koets van stad tot stad

 

Vughtenaren trokken naar Tilburg

 

(van een correspondent uit 1829)

 

 

De paarden stonden te trappelen voor de reiswagen om de trip naar Tilburg te ondernemen. Met een drafje gingen de blessen de Vughterpoort uit, we lieten Den Bosch achter ons en reisden naar Tilburg. Zo ongeveer begint de correspondent zijn reisverhaal van een tripje van 's-Hertogenbosch naar Tilburg in het jaar 1829 in de Noord-Zuid-Brabantse Faam. In vogelvlucht beschrijft hij alles wat er langs de weg te zien is. Er is misschien in die honderdvijfentwintig jaar niet "al te veel" veranderd, maar het leek ons toch wel aardig een correspondent uit die dagen aan het woord te laten. Nu neemt men een spoorkaartje, en men is er in een kwartier. Of als men per se wil genieten van het dorpsschoon, reist men per bus. Maar het "romantische" uit die dagen is toch verdwenen. En nu het reisverhaal uit 1829.

 

Ziet ge ginds dien stompen toren ter linker zijde in het verschiet?... Dat is dien van het dorp Vught, welk een half uur Zuid van onze Hertogstad gelegen is en dezelfde in ouderdom overtreft, let er maar op, straks rijden we hem voorbij, als wij bij dat voor ons liggend fort Isabella omdraaven.

De wegen zijn kortelings hier veel verbeterd. Voordat in 1824 de nieuwe steenweg naar Breda, welke wij nog zullen passeren, werd gelegd, pleeg men aan het zoo genaamd huisje ten halve den ouden weg in te slaan, en daar deze niet altijd vrij van water was, veroorzaakte dit veeltijds groote ongelegenheid.

Zoudt Gijl. wel willen gelooven dat in deze vreedzame velden weleer de bloedigste tooneelen plaats grepen? Herinnert u maar eens het beleg van 's-Hertogenbosch onder prins Maurits en Frederik Hendrik van Oranje en het op den 5 February 1600 zonderlinge gevecht tussen Jean Charles de Breauté, eenen Franschen edelman, die Ritmeester was in dienst van de Algemeene Staten der Nederlanden en te Geertruidenberg in garnisoen lag, en Gerrit Abrahamsz., waarschijnlijk omdat eene groote somme gelds op zijn hoofd was gezet, bijgenaamd Lekkerbeetje...

Provisiat! Vrienden, wij zijn te Vught, ziet eens welke schoone huizen voor een dorp! Dien breeden steenweg voor ons uit loopt naar Eindhoven, Luik, Maastricht en andere plaatsen.

 

De toren van Vught

Wat heb ik u nu gezegd: daar staat dien grooten toren waarvan ik u straks meldde dat wij voorbij zouden rijden. Ten jaren 1560 toen hij werd gebouwd, was hij aan de St. Lambertuskerk vast en van eenen hoogen spits, die later afbrandde, voorzien, na dat deze kerk in de belegering der Hoofdstad in 1603 in brand geschoten werd. 16 jaar later werd wel weer het choor derzelve herbouwd, maar het ruim of schip bleef afgebroken en staat nu even als een voorplein op hetwelk de toren, die een kunststuk van bouworde is, afzonderlijk.

Ofschoon deze kerk aan de Hervormden toebehoort, gebruikten nog onlangs de Roomsch Katholijken de klokken om het oogenblik hunner kerkdienst aan te duiden, als wordende dezelve beschouwd aan de dorpsgemeente te behooren; later hebben zij eene nieuwe kerkgebouw gekregen ter plaatse waar eertijds de St. Pieters of Strooye kerk stond, zijnde op den weg naar Eindhoven, en op dezelve is eene klok geplaatst, zoo dat nu beiden de vrije aankondigingen van het uur hunner godsdienst hebben en men tegenwoordig elk met de meeste verdraagzaamheid bejegent.

Het nieuwe gebouw, dat wij voorbij reden, is de Societeit de Gezelligheid, kortelings opgericht.

 

Vluchtelingen naar Tilburg

In November 1824 klom het water wederom zoo hoog, dat onzen rijweg voor een groot gedeelte onderliep en vele der ingezetenen van dit dorp in hetwelk men eene bevolking telt van 2116 zielen hierdoor hinder bekwamen.

In het jaar 1543 werd Vught door den brandstooker Maarten van Rossum overvallen, zijne soldaten branden er 600 huizen af. Het klooster van de karthuizers moest verdere verwoesting afkoopen voor f 700-00, waarboven de dorpsinwooners gedwongen waren nog f 200-00 op te brengen, welke daardoor zeer verarmd, gedeeltelijk met er woon naar Tilburg vertrokken.

Maar ik zou waarschijnlijk nog over Vught praten en Helvoirt al achter den rug hebben. Nu een enkel woordje over dit schoone dorp, dat 1310 inwoners heeft, welke, evenals die van het vorige, waarvan het ruim een uur verwijderd ligt, grootelijks van den landbouw leven.

Er staat eene kerk der Hervormden en eene der Roomsch Katholijken. Men gist dat de naam van Hilvoirt of Helvoirt zou zijn ontleent aan Hil of Hille, dat eene hoogte beteekent als waarop het zou zijn gebouwd.

In 1560 verpandde Philips II, koning van Spanje, het als eenen heerlijkheid voor f 2904, doch deze som in 1657 afgelost zijnde werd het een staten dorp.

Aan onze regterhand bezijden den weg staat het kasteel der voormalige heren van dit dorp, het is genaemd Zwijsbergen en ligt aan de Leibeek, welke zich niet verre van daar met de Nemer vereenigt. De tegenwoordige bezitter van hetzelve de heer de Jonge heeft veel verfraaying aan dit buitenverblijf toegebragt.

Enschot, en was over 700 jaar al bekend, aan regterhand van de weg. Er zijn 276 inwoners, voorheen lag er een slot van de hertog van Braband, waarom de bewoner permissie had om dengenen, die iemand bij accasie dood had geslagen vrij geleide te geven. Tegenwoordig is het eene boerenhoef.

 

Levendigheid in Tilburg

Ho, hier zullen we eens eventjes uitstappen. Dit is nu de stad Tilburg, bijna ter halverwege van Breda, waarvan deze stad ruim vier uuren en nagenoeg even zoo verre van 's Bosch ligt. Deze plaats pronkt met eene zeer schoone kerk, welke van eenen hoogen toren is voorzien.

Het heeft eene weekelijksche en vier jaarmarkten. Hier is een postkantoor vanwaar de brieven uit Holland en Brabant komende, worden verzonden, de postwagens van 's-Hertogenbosch en Breda verwisselen hier insgelijks. Dit brengt veel levendigheid te weeg, gelijk mede de beroemde lakenfabriek, uit welke de wollen lakens wijd en zijd worden verzonden.

Voorheen was Tilburg een dorp hetwelk in 1387 als eene heerlijkheid wel niet in de limberd gezet, maar toch werd verpand.

In 1672 vielen de Fransen in dezelve en het was of men hen verwacht had, want het was juist kermis en marktdag, waarom zij dan ook zonder veel af te dingen voor eene groote 100.000 gulden goederen kochten, die zij loffelijker gewoonte mede namen zonder ze ooit te betalen.

 

Te groot voor 'n dorp

Tijdens de onlusten in 1795 wierpen zich hier de zoogenaamde volksvertegenwoordigers van Staats-Braband op en hielden eenigen tijd in deze plaats hun zittingen, vervolgens trokken zij af naar 's-Hertogenbosch.

Reeds in 1802 begon het in 't oog te lopen, dat de volksmenigte, die thans op 11.342 zielen wordt berekend, hier te groot was om deze plaats langer voor een dorp te doen doorgaan, waarom dezelve dan ook negen jaar later voor een stad verklaard en vervolgens in dezelve een departement der Mij. tot Nut van het Algemeen, dat echter kort daarna te niet liep, werd opgerigt.

Men vindt er eene kerk der Hervormden en twee der R. Katholijken, benevens drie scholen.

Deze stad ligt in eene groote heide die gedeeltelijk is ontgonnen in bouw- en weiland en bosschen.