Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 5 februari 1927

 

 

Iets omtrent de Kerk van 't Heike 2

 

Van verscheidene zijden betuigt men mij instemming met het mededeelen van eenige wetenswaardigheden omtrent de oude en nieuwe kerk van de parochie 't Heike en verzoekt men mij hierop en op hetgeen zich rondom de kerk heeft afgespeeld nog dieper in te gaan. Ik wil volgaarne hieraan voldoen, ten eerste omdat het er voor getuigt, dat men liefde gevoelt voor de historie onzer stad, ten tweede omdat deze vragen ook getuigen, dat men het werk van hen waardeert, die zich in de historie der stad verdiepen en daaruit wetenswaardige feiten naar boven brengen.

Wat het inwoneraantal der stad omtrent de stichting der nieuwe kerk 't Heike aangaat, bedroeg deze ongeveer 10.000. In het jaar 1632 deed Augustinus Wichmans, pastoor van de parochiekerk van 't Heike, zijn werk "Brabantia Mariana" te Antwerpen het licht zien. Op bladzijde 687 deelt pastoor Wichmans omtrent het inwonertal van Tilburg uit dien tijd 't volgende mede: "Tilborch, celebre admodum municipiu, ad tria millia communicantium continens." In het jaar 1649 haalt Jacob van Oudenhoven in zijn beschrijving van de Meijerij van 's-Bosch deze uitspraak aan en vertaalt dit op bladz. 71 als volgt: "Tilborgh (1) een seer vermaerde Vrijheijdt, hebben dry duysent Communicanten" en vervolgt dan: "Naer de groote van Tilborgh, ende de menichte van inwoonders wordt gegisset, dat dese plaets wel elf Compagniën volcks bequaem tot den oorlogh ofte 1500 weerbare mannen soude konnen uyt leveren." Het werkelijke inwonertal bedroeg omtrent 1632 plm. 5600.

Hier volgen eenige getallen getrokken uit het Katholiek Meijerijsche Memorieboek, dateerende uit het jaar 1819.

 

Jaartal: Inwoners: Kath.:

 1437      3500      3500

 1464      3360      3360

 1472      2800      2800

 1480      2520      2520

 1618      5320      5320

 1620      5572      5572

 1623      5600      5600

 1640      5740      5740

 

Uit deze cijfers zien wij, dat van het jaar 1437 tot 1480 Tilburg in inwonertal sterk achteruitging en wel met bijna een derde gedeelte; en wel ook zoo sterk, dat er een algeheele depressie en moedeloosheid intrad en men niet meer den moed had gedurende 150 jaar om het inwonertal te tellen. In het jaar 1600 ongeveer komt er weer een opleving en gaat de aanwas steeds crescendo, totdat in het jaar 1815 het inwonertal gestegen is tot plm. 9900, waaronder 190 protestanten en 56 Israëlieten. Tot aan het jaar 1680 ongeveer was Tilburg alleen bewoond door Katholieken.

 

Verder lezen wij in bovengenoemd Memorieboek nog omtrent de oude parochiekerk 't Heike:

"Op het einde der vijftiende eeuw was het getal der inwoners nauwelijks 3000; gelijk genoegzaam blijkt, niet alleen uit de bovengestelde optelling die nog in aanteekeningen bewaard is, maar ook uit 't parochiaal kerkgebouw, hetwelk in 1494 gedeeltelijk met den toren afgebrand en alsdan op die grootte vernieuwd is. Deze kerk werd nog eens vergroot naar het Zuiden door pastoor Wichmans, niet lang na den Vrede van Munster. Voor dien vrede en na de verovering van 's-Bosch, in dien tusschentijd waren de Katholieken al vroeg, in 1630, uit de parochiekerk gesloten, die zij nochtans naderhand weder somtijds bekomen hebben, en somtijds moesten verlaten; doch na den Munsterschen vrede in 1650, hebben zij een kapel of bidplaats tot den godsdienst moeten gebruiken, die binnen de grenzen van Poppel, Oostenrijksch gebied, door hun en andere omliggende dorpen opgericht was en Gool St. Jan of de Nieuwkerk genoemd werd. In de volgende jaren kwam er in zooverre rust, dat men op het kasteel, bij de Veldhoven, met toelating van den Katholieken Heer van Tilburg, Schetz van Grobbendonck (2), den heiligen godsdienst met eenige oogluiking en omkooping der burgerlijke regeering kon verrichten. Dit heeft geduurd tot omtrent 't jaar 1698, wanneer het bezit der heerlijkheid overging naar het protestantsche huis van Hesse Cassel. Alsdan werd een kerkschuur gebouwd op 't Goirke en omtrent dezelven tijd, voor het Zuidelijk gedeelte der uitgestrekte parochie, een tweede kerkschuur op den akker achter de huizen die ten westen op het gehucht het Heike staan. Deze kerkschuur van 't Heike werd op verlof der staten van den 8sten October 1731 verplaatst op hetzelfde gehucht het Heike, ten Noorden aan de straat, en met een gebond vergroot. Dezelve is in 1775 wederom vergroot met een zijdelings gebouw ten Noorden er aan gezet. Deze kerkschuur werd na de laatste veranderingen met een orgel, kostelijk altaar, priesterlijke gewaden en andere sieraden verrijkt. In dezen staat met twee kerkschuren onder een Pastoor (3), die sedert het jaar 1730, met drie medebedienende kapelanen, aan het Goirke resideerde, is de geheele katholieke gemeente van Tilburg bestuurd geweest tot het jaar 1797, wanneer die gemeente door de Kerkelijke Overheid verdeeld werd in twee onderscheidene parochiën, van het Goirke en van het Heike, ieder onder eigen pastoor, met twee medebedienende kapelanen, op iedere parochie resideerende."

 

De Pastoor Hermanus Francke, die bij de scheiding beide kerken verzorgde, verkoos als standplaats de kerk van 't Goirke, terwijl als Pastoor van 't Heike benoemd werd Walterus Tabbers. Beide pastoors waren Tilburgers van geboorte. De parochie van 't Goirke was wat zielenaantal grooter dan die van 't Heike. De "gezeten" burgers behoorden echter meer onder de laatste genoemde parochie. De in 't jaar 1798 gedane telling gaf aan dat de parochie 't Heike 4137 leden kende, tegen 4976 op 't Goirke.

Van de oude kerk 't Heike is nog een teekening in mijn bezit uit 't jaar 1730 ongeveer, die ik voor eenige jaren op de Rotterdamsche boekenmarkt bemachtigde. Het geeft een verrassend beeld van de veranderingen, die de laatste 200 jaar rondom den ouden toren zijn voltooid. Vooral de laatste 35 jaar heeft de toren zelf ook menige verandering ondergaan, doch de vorm is opmerkelijk goed bewaard gebleven en zooals de verre wandelaar hem heden ziet, zoo zagen ook onze vaderen hem voor plm. 400 jaar. In 't jaar 1494 brandde de toenmaals bestaande kerk en toren, die zooals de kronieken het verhalen "aan den voet van den heuvel" werd opgericht, geheel af, doch werd aanstonds op de fundamenten weder opgebouwd, zoodat wij den ouderdom van den toren vrijwel kunnen schatten op ruim 400 jaar. Met bovengenoemden brand moet ook het altaar, gesticht in het jaar 1439 en toegewijd aan de H. Maagden Dymphna en Barbara, verloren zijn gegaan.

 

(Wordt vervolgd)

 

GERARD VAN LEYBORGH

 

 

1. Men lette op de verschillende spelling van den naam van onze stad, 5 regels hooger noemt van Oudenhoven onze stad Tilborgh en 16 regels lager weer Tilborch.

2. Welke familie ook een zoon op den bisschopsstoel van 's-Bosch zag.

3. Vandaar dat de kerk van 't Goirke en van 't Heike denzelfden patroon St. Dionysius bleven behouden.