door NORBERT DE VRIES

Elke week een nieuwe beschouwing over een woord

200812125

Boulanger

Alpinopet op het hoofd en een stokbrood onder de arm. Kan het Franser? Vooruit, eerst dat brood.

Bakker is in het Frans ‘boulanger’, en dat is, goed beschouwd, een merkwaardig woord. Toen ik de etymologie te hulp riep, bemerkte ik, dat het woord een Picardische oorsprong heeft: ‘boulenc’, dat staat voor ‘rond brood’. En, hoe curieus, dat woord is van het Nederlandse woord ‘bolle’ afgeleid.

Eeuwenlang at de Fransman zijn donker, bol brood, en was er van enig stokbrood nog geen sprake. Stokbrood komt oorspronkelijk trouwens helemaal niet uit Frankrijk.

De donkere, bolle boulenc was het normale brood. Alleen de rijken konden zich de kleinere, witte broden veroorloven. Dat veranderde, tijdelijk, in de periode van de Franse revolutie, toen de roep om gelijkheid in 1791 tot een wet leidde, die regelde dat de bakkers voor iedereen nog maar één soort brood van witte tarwe- en roggebloem mochten bakken, het pain d’égalité, het gelijkheidsbrood.

De stokbroden komen uit Wenen. De ‘baguettes Viennoises’ (Weense stokjes) veroverden halverwege de negentiende eeuw Parijs. De Weense bakkers gebruikten voor die lange, dunnen broden een stoomoven. De baguettes waren echter minder lang houdbaar en duurder dan de vertrouwde boulencs, en daarom zou het nog tot 1920 duren vooraleer de Fransen massaal overstapten op een ontbijt met stokbrood. Door een tekort aan bakkersknechten (la grande guerre had nogal wat jonge levens geëist) en een nieuwe wet, die regelde dat bakkers pas vanaf vier uur ’s ochtends mochten bakken (waardoor de boulenc niet meer op tijd voor het ontbijt gebakken kon worden), kochten de Fransen van toen af aan het sneller te bakken stokbrood.

En intussen lijkt het of het nooit anders is geweest. Maar we hebben het woord ‘boulanger’ gelukkig nog om ons te herinneren aan het ronde, bolle brood.