door NORBERT DE VRIES

Elke week een nieuwe beschouwing over een woord

20090326

Kladden en lurven

Iemand bij zijn lurven, of zijn kladden vatten. Waar grijpen we ze dan? Zijn het lichaamsdelen, en zo ja, waar zitten ze dan?

Mijnheer Kaktus zong er vroeger over: Laat je lurven zien, laat je kladden zien….

Enfin, onduidelijkheid troef.

Met ‘kladden’ -  daarover bestaat weinig verschil van mening - moeten we denken aan lappen stof of kleding. ‘Klad’ staat hier voor een stuk, dat van een groter geheel is losgeraakt of afgescheurd. In Twente en Oost-Friesland kennen we ook tegenwoordig nog het woord ‘kladde’ of ‘klatte’ in de uitspraak: de kleren hingen hem als kladden om het lijf. Kladden kunnen we dus verstaan als: vodden, of slonzige kleding. Als een Fransman iemand bij zijn kladden grijpt, dan staat hem de uitdrukking ‘se jetter sur sa friperie’ ter beschikking. Friperie: vodden, of verkreukelde, oude kleding.

Met ‘lurven’ ligt het wat moeilijker. Het WNT zegt bij ‘lurf’, dat het ‘van onbekenden oorsprong’ is. De uitdrukking ‘bij de lurven pakken’ is al heel oud. Je vindt hem al bij Vondel: “Vatse by de lurven,….Vat en bregtse rechtevoort”.

Een bekende betekenis van ‘lurf’ is: inkeping in hout, maar die brengt hier geen licht in de duisternis. Sommigen beweren, dat we onder lurven de nekharen, of het nekvel, moeten verstaan. Het feit echter, dat deze (afgeleide?) betekenis niet te herleiden is tot een bekende en aanvaarde ‘grondbetekenis’, doet mij sterk twijfelen aan dat nekvel.

Kortom, ‘iemand bij de lurven grijpen’ blijft een handeling van onduidelijke herkomst. Maar, evenwel, echter: er gaan tegenwoordig stemmen op, die verklaren, dat we hier met een leenwoord te maken hebben. Uit Scandinavië zou het woord ‘lurva’ tot ons gekomen zijn. Het woord betekent: vod, oude lap. Ik kan niks bewijzen, maar mijn gevoel zegt me: dat zou best wel eens kunnen kloppen.

En zie, de lurven en de kladden zouden identiek zijn! Maar wil je beide woorden vermijden, dan kun je natuurlijk ook gewoon zeggen: iemand stevig bij de kraag grijpen.