door NORBERT DE VRIES

Elke week een nieuwe beschouwing over een woord

20090423

Overdrijven

De middenstander weet wel weg met een schromelijke overdrijving: ‘pannenkoeken zo groot als wagenwielen’, of ‘schnitzels als deurmatten’.

Inderdaad, overdrijven is een kunst.

Daaraan moest ik denken bij het lezen van enkele verhalen van Jack London. Deze auteur vertelt met graagte over de wederwaardigheden van eenvoudige stervelingen temidden van het heftigste woeden der elementen. Onbarmhartig is de natuur. En London beschrijft het met  verve. Geen zee gaat hem te hoog. Letterlijk. Golven van tachtig voet hoog. Of hoger! Hopsakee. Hij draait er zijn hand niet voor om. En als de storm raast dan gebeurt dat met ongelooflijke kracht: de wind scheurt je de kleren van het lijf.

Ik heb menigmaal horen verhalen over harde wind, en dan kon je de verteller bij zo’n gelegenheid horen beweren: “Je waaide er bijkans uit je broek”. Welnu, bij London gebeurt zoiets werkelijk. ‘It tore the clothes off our bodies. I say tore them off, and I mean it. I am not asking you to believe it. I am merely telling something that I saw and felt. There are times that I do not believe it myself. I went through it, and that is enough. One could not face that wind and live. It was a monstrous thing, and the most monstrous thing about it was that it increased and continued to increase.’( The heathen)

Je hebt de vergrotende trap, en de overtreffende, maar daaraan heeft Jack London niet genoeg. Wat hij beschrijft gaat daar nog bovenuit.

Wat doe je dan als schrijver?

Je zoekt een vergelijking om het ongelooflijke te beschrijven. Een vergelijking met iets wat nog wel te begrijpen is: een zandstorm, of een gruwelijke modderstroom, of een modderbank. Maar, godmilaar, ook hier wordt zijn beschrijving weer belachelijk: ‘Consider every molecule of air to be a mudbank in itself. Then try to imagine the multitudinous impact of mudbanks.’ Geef toe: dit is waanzinnig. Het wekt daarom geen verbazing, dat de schrijver zelf moet vaststellen, dat deze beschrijving boven zijn macht gaat: ‘ No, it is beyond me. Language may be adequate to express the ordinary conditions, but it cannot possibly express any of the conditions of  so enormous a blast of wind.’ En London moet treurig vaststellen, dat hij er beter aan had gedaan om zich maar helemaal niet aan een beschrijving te wagen, zoals hij trouwens aanvankelijk van plan was geweest.

Wat vindt u daar nu van, geachte lezer?

Ik vind het een afgang. Een brevet van onvermogen. Een schrijver die zich overtilt.

Als je geen woorden hebt om het onvoorstelbare natuurgeweld te beschrijven, schrijf er dan niet over! Wovon man nicht reden kann, sollte man schweigen. Wittgenstein.

De moraal van het lied: overdrijf met mate.