door NORBERT DE VRIES

Elke week een nieuwe beschouwing over een woord

20090910

Amok

Amok, ontleend aan het Javaansche ‘amoek’ dat ‘verwoed aanvallen’ betekent, is de laatste tijd erg populair ten onzent. De amokmaker richt met een paar vuurwapens een bloedbad aan op school (Winnenden), of rijdt in volle vaart met zijn auto op een groep toeschouwers in (Apeldoorn). Allemaal amok.

Het WNT geeft aan hoe het er in den Oost aan toe kon gaan: “De woede of razernij, die den inlander op Java, Celebes, enz. soms aangrijpt, wanneer hij door wraakzucht of anderen hartstocht verbijsterd is, en waarbij hij, door onmatig gebruik van opium opgewonden, met uitgetogen klewang of kris langs den weg loopt, ieder die hem ontmoet wanhopig aanvalt en moord tracht te plegen onverschillig aan wien. Vooral in de uitdrukkingen: amok maken, amok roepen, amok schreeuwen en amok spuwen, dit laatste ziende op de schuimbekkende woede van den amokmaker. Om de bewoners van den omtrek en de personen die op weg zijn voor den razenden inlander te waarschuwen, geven de wachters, met houten knuppels op uitgeholde houten blokken slaande, het bepaalde sein: dit noemt men amok slaan.”

Deze omschrijving doet vermoeden, dat het amok in Indië een regelmatig optredend verschijnsel was, waarvoor derhalve een speciaal waarschuwingssignaal was ontwikkeld. Voorts proef ik er uit, dat amok, ondanks de toestand van razernij, zekere regels volgde van rituele of culturele aard. Vroeger werd ook gesproken van ‘amok spelen’ en ‘amokspeler’.

In het Engels, Duits en Frans wordt respectievelijk gezegd: to run amuck (of a muck: “he runs an Indian muck at all he meets”), Amok laufen, en (faire of) courir l’amok.

Trouwens, in de Duitse pers heette Tim K. (Winnenden) ‘Amokläufer’, maar Karts T. (Apeldoorn) ‘Amokfahrer’.

Amok lijkt, net als het verwante kamikaze, iets exclusiefs oosters. Echter, de razernij, het door roeien en ruiten gaan, de doldrieste strijd totterdood, in dienst van de vorst, helemaal losgaan op de vleugels van de ‘goddelijke wind’ (kamikaze), het is allemaal ook in het westen bekend. In het Engels kennen we het woord ‘berserk’ of ‘beserk’ met als betekenis: gek (van razernij). Het woord gaat terug op het Scandinavische ‘berserker’ (ber =beer, serk= hemd) als aanduiding van een strijder, die, toegewijd aan Odin, en enkel gehuld in een berenvel, als in een trance vocht, en onoverwinnelijk was.

In Oost en West, vroeger en nu, de woedende roes sluimert, maar is in een oogwenk opgewekt.