|
door NORBERT DE VRIES Elke week een nieuwe beschouwing over een woord
20091105
Leival
Ik herinner me, waar ik het woord, enkele jaren geleden, voor het eerst las. In een Maastrichts restaurant nam ik de spijskaart op, en las, onder de Tournedos Stroganoff, het intrigerende woord ‘Livar’. Nooit eerder gelezen of gehoord. Livar. Het stond bij de vleeschgerechten, dus het zou wel een stuk vlees zijn, redeneerde ik. Iets uit een exotisch buitenland waarschijnlijk. Ook onder het kopje ‘Visch’ zie je tegenwoordig vreemde, nieuwe namen staan, zoals Tilapia. Ik vroeg mijn dischgenooten naar dat ‘livar’ en mij werd trots verteld, dat het hier een puur en heerlijk streekgerecht betrof. Livar is het vlees van een Limburgs varken. Ik heb nog geen menukaarten gezien met ‘Bravar’, maar dit ter zijde.
Een woord dat je niet kent, laat zich meestal wel verklaren (of: vermoeden) door de context waarin het gebruikt wordt. Maar als er geen context is, of lijkt te zijn, dan wordt het lastig. Neem het woord ‘gnomon’. Goed kans, dat u de betekenis niet kent. Is het een veldspaathoudend metamorf gesteente? Nee, dat heet ‘gneis’. Is het een aardgeest? Nee dat is een ‘gnoom’. Enfin, zo kun je eindeloos doorgaan. Gnomon zou u kunnen kennen, als u vroeger goed had opgelet bij de docent klassieke talen (Grieks, meer bepaald).
“Jongens, heb je verdriet, sprak toen de leraar Grieks,
dan moet je woordjes leren, woordjes leren. Hij knikte energiek”
Enfin, gnomoon is allereerst iemand die over een bepaalde kennis of ervaring beschikt, en zo tot oordelen in staat is (gnomonikos). Het woord kan ook in technische zin worden verstaan, en dan betekent het zonnewijzer, of alleen de stift daarvan. En tenslotte kan het ook winkelhaak en, in afgeleide zin, principe betekenen. In het Nederlands heeft ‘gnomon’ betekenissen binnen de sterrenkunde, algebra, en meetkunde. Tamelijk specialistische kennisgebieden dus, en dat maakt, dat maar weinigen de betekenis van het woord kennen of kunnen raden. Immers, als je het woord tegenkomt, ben je waarschijnlijk al een gnomon, in de betekenis van ‘beschikkend over de benodigde kennis om het woord te kunnen plaatsen en begrijpen’.
Van livar naar leival. Livar kent u nu, maar wat is leival? Nee, het stond niet op een kaart, maar in het gedicht ‘Openbaring’ van J. Eijkelboom.
In magere letters op een rafelig stuk karton aan een koord over de straat zomaar het nooit geweten woord leival.
In Keltisch tussenlicht verlangt de door steden dolende bard terug naar de heide waar het onvatbare volk van de elfjes hem ooit had bekoord.
Hamertje-tik wijst vervolgens de weg omhoog, waar leidekkers het kerkdak van nieuwe schubben voorzien.
|
|