door NORBERT DE VRIES

Elke week een nieuwe beschouwing over een woord

20091217

Randvoorwaarde

Is ‘randvoorwaarde’ een pleonasme? Zou ‘voorwaarde’ niet voldoende zijn?

Volgens Gerrit Krol is het woord ‘randvoorwaarde’ afkomstig uit de fysica, in het bijzonder uit de theorie van de differentiaalvergelijkingen.

Ik citeer Krol: “Een differentiaalvergelijking heeft doorgaans oneindig veel oplossingen. Op de tekening zijn het meestal kromme lijnen als die van een hoogtekaart, allemaal min of meer evenwijdig aan elkaar. Alle hebben ze dezelfde afgeleide. Zo zou je ook graag met één bepaalde oplossing werken. Dat doe je door een punt aan te wijzen en te zeggen dat de oplossing door dat punt gaat. De traditie wil dat dat punt aan de rand van de tekening ligt. Je stelt dus een voorwaarde en die voorwaarde ligt op de rand.”

Het is dus een kwestie van gebruik, begrijp ik. In de praktijk van alledag zal dat punt soms niet op de rand maar in het centrum liggen. En bovendien, wat maakt het, voor de oplossing, uit waar dat punt ligt?

Blijft de vraag, wat we met dat woord ‘randvoorwaarden’ aan moeten. Zijn die randvoorwaarden van minder belang dan wat je een ‘centrale, volstrekte voorwaarde’ zou kunnen noemen? Van Dale meent van wel: “randvoorwaarde: (in beginsel bijkomstige) voorwaarde waaraan voldaan moet zijn, wil het beoogde doel ooit bereikt kunnen worden”. Dat is toch heel wat zwakker dan wat, met een mooie Latijnse term, heet: een conditio sine qua non: een absolute voorwaarde, een vereiste waaraan beslist voldaan moet worden.

Maar toch, in de werkelijkheid zijn het centrum en wat daarbuiten ligt, niet steeds duidelijk te onderscheiden, en dan nog: wat buiten het centrum ligt, is daarmee niet per se marginaal. Is het onderscheid tussen centrum en rand ook niet een kwestie van afspraak en traditie? En is in het spraakgebruik ten aanzien van het woord ‘randvoorwaarde’ werkelijk nog de notie van de ‘bijkomstigheid’ bewaard gebleven? Ik meen van niet. Ik durf zelfs de stelling wel aan, dat ‘randvoorwaarde’ in het dagelijkse (onderhandelings)verkeer langzamerhand de betekenis heeft gekregen van de conditio sine qua non: aan randvoorwaarden moet hoe dan ook, en op voorhand, worden voldaan!

Kortom: ‘voorwaarde’ lijkt me voldoende.