door NORBERT DE VRIES

Elke week een nieuwe beschouwing over een woord

20100422

Olla uogela

Een kennelijk onuitroeibare misvatting. Als de vraag aan de orde komt welke de oudste Nederlandse tekst is, dan klinkt in 99 van de 100 gevallen ‘hebban olla uogula nestas hagunnan hinase hic enda thu’ (alle vogels zijn met hun nesten begonnen, behalve ik en jij). De tekst werd in 1931 te Oxford ontdekt door de bekende anglist Kenneth Sisam bij zijn onderzoek naar het handschrift Bodley 340. De woorden zijn waarschijnlijk door een West-Vlaamse monnik neergepend op het schutblad van een Latijns handschrift, bij wijze van ‘probatio pennae’(pennenproef om de deugdelijkheid van zijn ganzenveer te beoordelen). Het is vermoedelijk de beginregel van een minneliedje. Het handschrift dateert van circa 1100.

Is dit echt onze oudste tekstregel?

Geenszins!

In het Oudnederlands (te dateren van de achtste tot de dertiende eeuw; rond 1200 begint de periode van het Middelnederlands) zijn er niet veel, maar toch wel een paar heel oude teksten bekend, zoals de Utrechtse doopbelofte uit de achtste eeuw en de Wachtendonckse Psalmen uit de tiende eeuw.

Ziehier een stukje uit de Utrechtse doopbelofte (in de vorm van een vraag en een antwoord):

Gelobistu in got alamehtigan fadaer?

Ec gelobo in got alamehtigan fadaer.

Gelobistu in crist godes suno?

Ec gelobo in crist gotes suno.

Gelobistu in halogan gast?

Ec gelobo in halogan gast.

Is het ‘olla uogula’-verhaal tot mythe verklaard, dan is er misschien nog plek voor een andere misvatting, en een zeer actuele bovendien. In de discussies over de vrijheid van meningsuiting wordt niet zelden Voltaire geciteerd: “Ik ben het niet eens met wat u zegt, maar ik zal uw recht om het te zeggen tot mijn dood verdedigen”. Deze tekst is niet van Voltaire (1694-1778), maar van zijn biografe Evelyn Beatrice Hall (1868-1919): “I disapprove of what you say, but I will defend to the death your right to say it.”

Wel heeft Voltaire in zijn brief van 6 februari 1770 aan abt Le Riche iets geschreven wat op het citaat gelijkt: “Monsieur l’abbé, je déteste ce que vous écrivez, mais je donnerai ma vie pour que vous puissiez continuer à écrire”.  Zó mooi schreef de abt.

Trouwens, die beste Voltaire vond helemaal niet dat al die verschillende meningen het waard waren geuit en gehoord te worden, want ze hebben meer rampspoed op onze wereldbol gebracht dan de pest en aardbevingen: “Les opinions ont plus causé de maux sur ce petit globe que la peste et les tremblements de terre.”