door NORBERT DE VRIES

Elke week een nieuwe beschouwing over een woord

20100930

Puikzanger

In romans kom je zo nu en dan personages tegen die iets met bijzondere, archaïsche woorden hebben. Deze vakantie las ik ‘Onder professoren’ van Willem Frederik Hermans (ja, ik loop zo’n 35 jaar achter), en daarin komt de figuur van Tabe Pap voor. Omdat het een sleutelroman is: Tabe Pap is geënt op hoogleraar Jan Pen.

Pen hierover: “Ik kom er goed af, nou ja, goed, ik kom eraf als een soort pias die op gele schoenen loopt, vaak op de grond ligt en worteltjes eet. Nou, ik heb van mijn leven nog nooit gele schoenen gehad, maar op de grond liggen en worteltjes eten, dat klopt.”
Hermans beschrijft Pap ook als iemand die idolaat is van de dichter Remco Campert, en dan komen we bij de zin die mij trof:

‘Remko Kampurt is mijn puikzanger’, verduidelijkte Tabe, ‘kennen jullie het woord puikzanger? Dat werd nog gebruikt aan het begin van de vorige eeuw.

‘Puikzanger’ is een woord dat niet meer gebruikt wordt. Het is een van de vele combinaties die van het woord ‘puik’ bekend zijn. In al die combinaties wil het ‘puik’ aangeven, dat we met iets van de beste kwaliteit van doen hebben. Mooi is het woord ‘puikpoëet’ (alleen al vanwege de alliteratie). En een ‘puikbende’ mag er ook zijn: uitgelezen schare. Adjectief ‘puikbest’: van voortreffelijke kwaliteit.

Wat is dat ‘puik’? Het is begonnen als stofnaam: een stuk laken van de eerste kwaliteit, namelijk laken uit Delft. Althans, dat zegt het ene etymologische woordenboek. Het andere is wat uitvoeriger en geeft aan dat er in 1406 al gewag gemaakt wordt van ‘puuck leder’. In ieder geval, de betekenis is steeds: van de eerste kwaliteit. Het zou teruggaan op het Engelse woord ‘pick’: dat wat je er als eerste uit zou pikken.