De Siemer - foto uit
'bitterzoet' |
Ik
ben door de fraters onderwezen. Eerst op de Saint Denis (elke dag twee
keer te voet van Broekhoven naar de Antoniusstraat en terug) en later op
het Sint Odulphuslyceum ook nog gedeeltelijk, want de nog altijd bekende
dr. P.C. de Brouwer (die door iedereen "d'n doctor" werd genoemd),
zijn broer Harrie, de leraar Nederlands De Jong, en de legendarische
Siemer waren uit de opgeheven patersorde van de fraters afkomstig.
"D'n
doctor" gaf Latijn. Voor het laatst toen ik eveneens in het laatste
jaar zat. (Daarna was voor hem natuurlijk de lol er af). In de hoogste
klas zaten toen altijd nog maar een paar leerlingen. In de bêta-klas
zaten er zelfs nog
|
maar twee. De simpel analyserende manier, waarop "d'n
doctor" inzicht in een taal gaf, was heel bijzonder en getuigde van
grote intelligentie, leergierigheid en eruditie. Ik zie hem nog met zijn
altijd scherp geslepen potlood in zijn kleine, verzorgde handschrift alle
kantlijnen van zijn boek vol aantekeningen schrijven.
"De
Siemer" gaf Duits. Op minder indrukwekkende manier. Hij was in de
eerste plaats kunstenaar. Hij was een Groninger, maar ik heb zelden iemand
gekend die zo aan Brabant verknocht en ermee vergroeid was.
Hij
woonde op de Oliemolen, die in de jaren dertig nog ver van de bebouwing in
de akkers lag. Achter de ruiten stonden geraniums tot aan de bovenkant van
het raam. Hij
deed
aan hout- en linosnijden. Zijn woonkamer met de rodeplavuizenvloer en de
schouw met de plattebuis was een chaotisch gerangschikte verzameling van
boeken en heel en half afgemaakt houtsnijwerk en lino-sneden.
Buiten
de schooltijd had hij grote aantrekkingskracht op jongeren met
kunstzinnige aanleg. Hij was de spil en de begeesterende kracht van de
Leonardijnen.
Hoe
waren die oud-paters buiten de fratersorde komen te staan?
Toen
bisschop Zwijsen nog pastoor van het Heike was, zag hij hoe onverzorgd de
kinderen van de armen waren. Er waren geen sociale voorzieningen en
onvoldoende onderwijs.
Daarom
heeft hij de orden van de Fraters en van de Zusters gesticht, met de
opdracht om onderwijs uit Liefde te geven. Nu nog altijd zijn fraters in
touw, om in hun vrije tijd bijlessen te geven aan achtergeraakten, aan een
buitenlands kind dat goed kan studeren maar door de taalbarrière
gehandicapt is, aan mensen die ontdekken dat ze op de lagere school hun
tijd verdaan hebben. En alles gratis.
Zwijsen
vond vier onderwijzers bereid in de nieuwe congregatie te treden. In het
begin moest nog worden gesteund op een bestaande kloosterorde. De vier
gingen voor het noviciaat naar de Achelse Kluis. Nog lang is deze
trappisten-invloed kenbaar geweest. Zo gold er in het begin een
zwijgplicht na het lesgeven tot acht uur, en ook moest er aan tafel bier
gedronken worden, of men dat bliefde of niet.
De
deugd der nederigheid werd zo principieel beoefend, dat de fraters geen
wetenschappelijke vorming mochten hebben. "Wetenschap blaast op"
placht Superior de Beer te zeggen. Zelfs mochten niet méér fraters de
hoofdakte halen dan er scholen waren.
Wat
moet daardoor véel intellect onvoldoende benut zijn gebleven, want er
zijn ongelooflijk knappe koppen onder de fraters. Om één voorbeeld te
noemen: de ingenieurs van Philips konden een wiskundeprobleem niet aan en
wendden zich tot de professoren van een universiteit, ik meen die van Jena.
Ook die konden het niet aan.
Hij
zal in alle nederigheid niet op prijs stellen dat ik zijn naam noem - Jena
daar was hij wél bekend - schreef naar Eindhoven terug, zich in
verbinding te stellen met "de heer Mutsaers, Fraterstraat nummer
(zoveel) te Tilburg". Zij bedoelden frater Renatus (de broer van
frater Silvius, die alles van planten weet). Hij loste het
wiskundeprobleem op. (Natuurlijk gratis.)
Superior
de Beer voegde een patersafdeling aan de fraterscongregatie toe. In andere
congregaties worden de paters bediend door de broeders. Hier waren de
fraters onderwijzers en kregen ze de schoenen van de paters te poetsen. Er
zijn grenzen, ook aan de deugd van nederigheid. Toen Superior de Beer in
1917 stierf kwam de splitsing. Zoiets gebeurde toen zonder enig overleg,
zonder dat de paters of fraters het wisten. De Siemer huilde.
De
paters, die daardoor buiten de orde waren komen te staan, zijn merendeels
leraar geworden aan het Gymnasium, het eerste van Brabant, dat "d’n
doctor" gesticht had aan de Lange Nieuwstraat. (In 1980 is het
gebouw, in de gevel waarvan de naam prijkte, afgebroken.)
De
fraters zijn altijd blijven onderwijzen vanuit de charitas. Hun doel is in
beginsel gebleven het onderwijs aan armen en wezen. Daarom hebben ze hier
nooit middelbare (nu hogere) scholen gehad.
Daar
zijn vooral de oudere fraters nog altijd pertinent tegen. Zij zijn geen
kloosterling geworden, om onderwijs te geven aan de kinderen van mensen
die dat zeer wel betalen kunnen.
Ook
de andere door Zwijsen gestichte congregatie, de Zusters van Liefde, heeft
lang gedubd eer zij, rond 1930, het Theresia-lyceum stichtte.
Ik
breng een groot saluut aan de fraters van Tilburg voor alles wat zij voor
ons hebben gedaan. Hun belangeloze dienstbaarheid is van onschatbare
waarde voor Tilburg geweest.
Het
is een voorrecht, door hen te zijn onderwezen.
