De Xylotheek van Franeker

Een xylotheek is een soort van bomenencyclopedie. Het bestaat uit verschillende delen die elk een bepaalde boomsoort behandelen. Als het hout van die boom er zich voor leent is de boekband gemaakt van hout van die boomsoort. De rug is belegd met schors van de boom en de inhoud bestaat uit allerlei monsters van de betreffende boomsoort. Het zaad, de vrucht, het blad, een takje, een stuk wortel en in kleine doosjes zelfs stuifmeel en as van die bepaalde boom. De xylotheek was een populair instrument bij het maken van botanische studies op hogescholen en universiteiten.

In Nederland zijn drie xylotheken bekend. Ze zijn alle gemaakt door de Duitser Alexander Schlümbach in opdracht van de toenmalige regent Lodewijk Napoleon. Deze Lodewijk Napoleon (een broer van) wilde hiermee de hogescholen van Franeker en Harderwijk en de Universiteit van Leiden steunen in hun wetenschappelijk werk. Rond 1809 zijn de xylotheken geschonken. Die van Leiden is nu te zien in Kasteel Groeneveld in Baarn, waar hij in bruikleen is. ook de moderne Delftse xylotheek staat tegenwoordig in kasteel Groeneveld. Die van Harderwijk is te zien in het Natuurmuseum in Enschede. Die van Franeker is de grootst overgebleven xylotheek, waarvan 158 delen te zien zijn in het museum Martena (voorheen het Coopmanshuis). Drie waarschijnlijke delen van de collectie bevinden zich in het Universiteitsmuseum van Groningen. De xylotheek is in 1998 gerestaureerd en is nu opgesteld in een geklimatiseerde ronde vitrine. Dat is goed voor de collectie maar jammer voor het bekijken er van. Het is goed te zien wat een werk het geweest moet zijn om dit geheel te maken. Toen ik in de zomer van 2006 het museum bezocht was het net enkele dagen geopend. Er werd nog volop gewerkt in dit sfeervolle pand.  Het resultaat is erg wisselend. Het glas en daardoor de spiegelingen maken het erg moeilijk een mooie foto te maken. 

Han van Meegeren