TILBURG PLUS DONDERDAG 26 maart 2009

 

Ginkgo

Ed Schilders

 

Marianne von Willemer is 36 jaar als zij en haar man in 1814 voor het eerst Johannes Wolfgang von Goethe ontvangen in hun buitenverblijf. Marianne heeft dan al een carrière achter de rug als gevierd toneelspeelster, heeft gitaar leren spelen van Clemens Brentano, en ze kent Duits, Latijn, Italiaans en Frans. Goethe is dan 66. Hij valt voor haar. Maar alleen zoals geniale dichters vallen: Marianne wordt zijn ‘muze’. In de zomer van 1815 brengt Goethe langere tijd door bij de Willemers, en geïnspireerd door Marianne schrijft hij een van zijn bekendste dichtwerken: ‘Suleika’. Het is 15 september als ze een wandeling maken, en Goethe iets intiems met Marianne doet: hij laat haar een ginkgoboom zien. Hij plukt twee bladeren. Hij vertrekt op 27 september, en op die avond schrijft hij een van zijn beroemdste gedichten: ‘Ginkgo Biloba’.

 

Nu er in het hart van Tilburg, op ‘de vijfsprong’, een ginkgo geplant is, leek me dat wel een verhaal dat Tilburg mag kennen. Dat daar geen boom staat, maar een verhaal uit de wereldliteratuur. Je fietst er voorbij of je zit op het terras, en dan denk je even aan Johann en Marianne. 

Lezer Gerard de Croon wees me erop dat dit niet de enige ginkgo in Tilburg is. In het Wilhelminapark staat ook een exemplaar, ‘in de buurt van Peerke Donders’. Tussen twee maartse buien door neem ik daar een kijkje. Het is geen prachtexemplaar. Aan de westkant heeft hij nauwelijks takken. Mooi hoog, dat wel. Aan de takken zie je overal al de ‘katjes’ waaruit over enige tijd de bloemen zullen bloeien. Aan de voet staat een bordje dat zegt: dit is een ‘eendepootboom’ (dat is dat ‘biloba’ of ‘tweelobbig’ blad, gelijk de vorm van een eendenpoot). Dat hij in 1950 geplant is. En ten slotte de wat raadselachtige mededeling: ‘Pas in 1916 in China in ’t wild aangetroffen.’ Hee hallo, waar zijn Johann en Marianne?

De ginkgo heeft nog meer mooie volksnamen. Levensboom, Japanse notelaar. Maar de mooiste is de Duitse: Goethe Baum. In de laatste twee regels van zijn gedicht stelde Goethe aan Marianne de vraag: ‘Ervaar je niet in mijn gedicht, dat ik één ben en gespleten?’ Zo zeggen geniale dichters dat. Dat ze eendenpoot zijn. Blad van een ginkgo. De dichter oud en zijn muze getrouwd. Het is een gedicht over onmogelijke liefde.

Dat bordje in het Wilhelminapark is eigenlijk een kleinering van deze hoogst poëtische boom. Laten we Goethe’s gedicht eronder zetten, hier, en straks ook op de vijfsprong. Of een ginkgogedicht van een Tilburgse dichter. Inzendingen kunnen aan mij gestuurd worden.

In het Goethe Museum in Düsseldorf is nog steeds een vel papier te zien met de tekst van ‘Ginkgo Biloba’ in Goethe’s handschrift. Onder de tekst heeft hij die twee bladeren van de ginkgo geplakt, voor hij het gedicht op de post naar Marianne deed. Maar na die 27^e september hebben ze elkaar nooit meer ontmoet.

Een Ginkho bij het Goethe Museum, foto: Huub Meijnckens