Foto's: 
Han van Meegeren


 

Het grafmonument van graaf Engelbert van Immerseel en Helena de Montmorency in de kerk van Bokhoven

 


Een paar kilometer ten noorden van Den Bosch ligt het plaatsje Bokhoven. Vroeger lag het ten noorden van de Maas, nu ligt het net ten zuiden van deze rivier. Na de St. Elisabethsvloed heeft mem de loop van de Maas iets omhoog gelegd om te kunnen uitmonden in de Merwede, vandaar. Op godsdienstig gebied is Bokhoven ook een apart geval. Na de reformatie werd ook het zuidelijk deel van Nederland protestants. De katholieken moesten hun geloof belijden in zogenaamde schuurkerken en processies werden verboden. Zo niet in Bokhoven. Hier bleef gewoon het katholieke deel naar de eigen kerk gaan en processies gingen gewoon door. De heren van Bokhoven bleven de katholieke prins van Luik trouw. Door deze enclave-situatie, fungeerde Bokhoven eeuwenlang als de plaats waar katholieken uit heinde en verre naar toe kwamen om te trouwen, Pasen en Kerst te vieren, te dopen enz. De toeloop was zo groot dat in 1610 de kerk zelfs vergroot werd met zijbeuken en een groter koor. De grote toeloop zorgde ook voor vele giften van katholieken uit de omgeving waardoor  de relatief grote rijkdom van deze kerk te verklaren is.

Graaf Engelbert van Immerseel was de eerste graaf van Bokhoven. Alhoewel hij op het kasteel van Loon op Zand woonde met zijn echtgenote Helena de Montmorency besloot hij dat hij na zijn overlijden begraven wilde worden in de Predikherenkerk (nu St. Pauluskerk) in Antwerpen. op 20 juni 1649 geeft hij opdracht aan de Antwerpse, in Amsterdam werkende, grootmeester Artus Quellinus opdracht tot het maken van een grafmonument voor  zijn vrouw en hemzelf.  Zijn vrouw is dan reeds het jaar daarvoor gestorven. Artus Quellinus is ongetwijfeld een der grootste Vlaamse Barok kunstenaars. Zijn werk valt in Nederland o.a. te bewonderen in het Paleis op de Dam. Artus gaat aan de gang, maar het werk is nog niet geheel klaar als Engelbert om veiligheidsredenen besluit dat het monument in de kerk van Bokhoven moet komen te staan. Hiervoor werd een nieuwe grafelijke kapel gebouwd. Deze is in de 2e wereldoorlog ernstig beschadigd, net als de kerk, en bij de restauratie in 1950 niet weer opgebouwd. Sindsdien staat het grafmonument van Engelbert en Helena in de linkerzijbeuk van de kerk. Het voor de Predikherenkerk in Antwerpen ontworpen monument is daardoor wat groot voor de ruimte waar het nu in staat. Maar mooi is het wel. Uit verschillende kleuren marmer gehouwen verbeeld het levensgroot het echtelijk bed van de graaf en de gravin. Ze zijn niet dood afgebeeld, maar slapende. Omringd door een kinderkopje, een leeuw , een griffioen en een harnas, liggen de twee geliefden alsof ze een middagdutje doen tussen de kerkdienst en het middageten. De stoffelijk overschotten van Engelbert en Helena liggen overigens niet in het monument maar in de grafkelder onder het altaar. Het is ongetwijfeld een van Nederlands mooiste grafmonumenten.

Han van Meegeren

 
De slapende geliefden


Helena

 
De gevouwen handen van Helena


Helena


Engelbert


De griffioen


De klauwen van  de griffioen omklemmen een bol, symbool voor de feodale bezittingen en rechten


Ook de leeuw beschermt een bol


De helm en handschoenen aan het voeteneind

Bron: 'Bokhoven, heerlijkheid aan de Maas' door John Damen, uitgegeven in 1982 zonder ISB-nummer door het kerkbestuur parochie Sint-Antonius Abt te Bokhoven.