Op 7 augustus [1921] nodigde pater Van Ginneken Van Eeden uit voor een retraite in het Sint-Josefstudiehuis in Tilburg. Ook Brouwer en Borel zouden komen. Van Ginneken maakte hem duidelijk dat hij niet met de abdij in Oosterhout zou concurreren, waar de liturgische kant van het katholicisme geleerd werd. In Tilburg zou het over de ethische kant gaan. Twee à drie keer per dag zou Van Ginneken een overweging geven van ongeveer drie kwartier, daarbij geholpen door pater Willem Kemper. Op 25 en 26 augustus was Van Eeden in Tilburg. In het retraitehuis werden jongens opgeleid tot missionaris. Het gezelschap was volgens Van Eeden een gewoon troepje, precies reizigers op een scheepsreis of pensionbewoners of sanatoriumpatiënten. Brouwer had bewondering voor de manier van preken van de paters. Net als Borel was hij ontroerd en voelde hij de mystieke krachten.

Plotseling stond het voor Van Eeden vast: hij zou katholiek worden. In zijn dagboek schreef hij: ‘Dit houd ik steeds voor oogen en dit stilt mijn onrust: ik ben te zwak en te schuldig om mij zonder de hulp van een machtige, geestelijke sfeer zonder Gods hulp —vóór mijn dood te ontzondigen. Ik kan en wil het vrije leeven niet volhouden. Want het zou mij geestelijk vermoorden. Ik kan niet. Ik ben onmachtig - ik heb de steun van de Kerk noodig, eeven als Jacob de Haan zijn religie noodig had.’

Anton van Duinkerken – Brabantse herinneringen -1964

CAFÉ MARINUS te Tilburg bezat een rustig vergaderzaaltje boven aan een afgelegen straat, waarnaar ik zoeken moest, toen op dinsdag na Pasen van 1924 de katholieke jongeren er hun eerste onderlinge kennismaking zouden vieren. Mij was door de initiatiefnemers verzocht, bij die gelegenheid een voordracht te houden. (…) Vóór mijn aankomst bleek er een misverstand bij de organisatoren van de ontmoetingsdag te zijn ontstaan. Zij verwachtten mij niet. (…) In mijn plaats sprak Jan Engelman, die ik tevoren nooit gezien had. Hij begon zijn redevoering met het uitdrukken van zijn leedwezen over mijn afwezigheid, terwijl ik zowat vlak voor zijn voeten zat. Ik kon moeilijk de bewering laten voorbijgaan dat ik niet aanwezig was, hoewel ik de redenaar niet wilde storen. Zo trok mijn verbazing de aandacht van een man met een liggende boord en vlinderende das, die bij het binnenkomen mijn nieuwsgierigheid had opgewekt. Hij hield zich van het gezelschap opvallend afzijdig, gelijk een journalist zou doen, maar zodra hij begreep wie ik was, schoof hij zijn stoel iets dichter naar mij toe. Hij maakte zich bekend als Antoon Coolen. Dit deed hij echter niet met name. Hij stak zijn hand naar mij uit en zei enkel ‘Brabant’. Ik antwoordde met dezelfde groet. Wij hadden tot dan toe elkaar nooit gezien en ook geen kans gekregen om elkaar te leren kennen uit portretten. Van zijn gestalte had ik mij een heel andere voorstelling gevormd, hij waarschijnlijk ook van de mijne. Onze begroeting benam ons iedere twijfel. Wij waren allebei het meest naar deze bijeenkomst getrokken door de mogelijkheid, elkaar te zullen zien. In een seconde werden we vrienden voor heel het verdere leven.

Antoon Coolen – Anton van Duinkerken als vriend – 1953; Geciteerd in: Cees Slegers Antoon Coolen 1897-1961 Biografie van een schrijver; 2001

Kort na dien tweeden Roepingjaargang en nadat ik in het tijdschrift zelf de novelle Jantje de Schoenlapper en zijn Weensch kiendje had gepubliceerd [in het november- en december nummer van 1924, CS.], heb ik van Duinkerken persoonlijk leeren kennen.

In het Parkhotel te Amsterdam was een ontmoetingsbijeenkomst belegd tusschen de jongeren en de oude katholieke letterkundigen uit de Van onze Tijd- en De Beiaardverbanden [...] waar ik meest tusschen vreemden zat en me door dr. Moller Van Duinkerken liet aanwijzen. [...] Het eerste woord dat Van Duinkerken en ik bij die Amsterdamsche ontmoeting tegen elkaar zeiden was het woord 'Brabant'. Wij spraken het, in plaats van onze namen te noemen, vragend aan elkaar uit. De handdruk, die er ons beider antwoord op gaf, was de aanvang van een vriendschap, die heel gauw voor het eerste enthousiasme uitweg zocht in een veelvuldige uitwisseling van lange brieven.

Jan Engelman – geciteerd in Anton van Duinkerken KRO-herdenkingsprogramma, samengesteld door Karel Meeuwesse en Jan Starink, uitgezonden 27 juli 1968

Ik heb Willem Asselbergs leren kennen in het voorjaar van 1924 toen de her en der verspreide jonge katholieke kunstenaars waren opgeroepen tot het bijwonen van een vergadering in café Marinus te Tilburg. De magere jongeman die daar door zijn welsprekendheid en eruditie de meeste indruk maakte, was een vurig heer, een tintelend zuiderling'. Willem Asselbergs, die onder het pseudoniem Anton van Duinkerken gedichten en proza schreef in ROEPING, het "Maandblad voor Schoonheid" dat door Dr. Moller was opgericht.

Jan Naaijkens – ‘Een Vriend’ – in Herinneringen aan... Anton van Duinkerken - 2003

Mijn eerste ontmoeting met Anton van Duinkerken vond plaats in de Rooms-Katholieke Openbare Leeszaal te Tilburg, waar twee oudere, broze dametjes erover waakten dat de normen van IDIL, de Informatiedienst Inzake Lectuur, zorgvuldig in acht werden genomen. Het was in de septemberdagen van 1937. (…) Ik werd vooral gegrepen door de geschriften van een zekere Anton van Duinkerken, die een uitzonderlijk begaafde brouwerszoon uit Bergen op Zoom moest zijn. Ik wilde alles over hem weten en alles van hem lezen: De Ravenzwarte en Hedendaagse Ketterijen, de brochure Wij en de politiek, om hart en vurigheid. Met de Verdediging van Carnaval, Groot Nederland en wij en vooral met Hart van Brabant veroverde hij moeiteloos MIJN hart. Het werd een liefde die nimmer overging.

Mij was hij [Antony Kok] voornamelijk uit de historie bekend omdat hij, met Van Doesburg en Mondriaan, in De Stijl de twee fameuze literaire manifesten ondertekend heeft. Maar dat was te danken aan het toeval dat hij tijdens de mobilisatie samen met Van Doesburg in Alphen was gestationeerd waar ze goede maatjes werden. De rest van de tijd was Antony Kok spoorwegbeambte op het station in Tilburg en daar is hij nu ook geëerd met de beschildering van een paar balkjes in de overkapping, die in de primaire kleuren van De Stijl tot een bescheiden Kok-monument zijn verheven.

De genoemde expositie werd ingericht door twee posthume fans van Kok, Janssen en Van Kempen, die al eerder een boekje over hem publiceerden onder de titel Antony Kok, Tilburgs dichter en denker. Nu zou ik me nog liever omdraaien in mijn graf dan te boek te staan als Tilburgs dichter en denker, maar daar gaat het nu niet om.

Herman Brusselmans – ‘De nacht van Herman Brusselmans (19 december 1992)’ – in: Rotte vis Een cursus effectief beledigen Een keuze uit Propria Cures – 1998

Jawel, in Tilburg spreken ze er nog over. Over de Nacht van de Columnist d.d. 20 november 1992. Er viel geen zak te beleven, behalve toen ik aan de beurt was, zo rond twintig voor tien. Zaal twaalf (er werd met verschillende zalen gewerkt) zat dan ook stampvol toen ik nonchalant het krakkemikkige podium besteeg. Helaas bestegen samen met mij nog een paar anderen dit podium, in wezen niet onlogisch daar er een groepsdiscussie stond geprogrammeerd.

Het precieze onderwerp ben ik vergeten, het was iets betreffende 'de column in al zijn aspecten' of iets dergelijks, who the fuck cares; waar het om gaat is dit: de andere mededingers waren, niet eens in alfabetische volgorde: ene Ineke Werda, een mij onbekende zak vorte patatten met een pruik op, naar het schijnt enorm beroemd in Nederland naar aanleiding van haar tijdschriftbijdragen in verband met hoe je als feministe je kut kunt wassen zonder dat nadien het washandje moet ontsmet worden; Karin Overmars, een aantrekkelijk onervaren columnistje met wie ik wel eens ontucht zou willen plegen mocht ze er ooit toe overgaan haar vrouwelijkheid ietwat te accentueren door haar snorretje af te scheren; en tenslotte, het kan bijkans niet missen, de pederastische mongool Boudewijn Büch. Enfin, het werd een heel spektakel.

Zoals het wijven betaamt hielden Werda en Karin zowat de hele tijd hun mond en speelde het gesprek zich vooral af tussen mij en Büch; ik ontplooide mij op de mij kenschetsende sobere wijs in verstaanbaar en begrijpelijk Nederlands; Büch op de hém kenschetsende wijs van een hysterische dwergpincher met blafproblemen en een door de dronken kennelchirurg verkeerd behandeld verhemelte. Jongens jongens, wat werd me dat eventjes een afgang voor die Büch, daar in het verre Tilburg.

Men heeft hier te Tilburg voor eenigen tijd eene Latijnsche School opgerigt, op welke ook alles, wat ik van de Helmondsche School gezegd heb, toepaslijk is; dus kunt Gij begrijpen, welk schoon en verheven Latijn 'er in geleerd word. — Onze Latijnsche Schoolen hadden, over het algemeen, wel wat verbetering noodig, doch zulk slecht Latijn als 'er in de Roomsche Schoolen geleerd word, dit gaat alle verbeelding te boven.

Een andere historische anecdote illustreert eveneens den wedijver tusschen de bewoners dezer beide Brabantsche steden. Zij dateert uit den tijd, toen Antonius van Gils uit Tilburg primus werd aan de Leuvensche hoogeschool. In een zelfde Tilburgsche straat woonden twee bakkers, vlak tegenover elkaar, die beiden Donders heetten. De eene, uit den Bosch afkomstig, had rood haar en de andere verheugde zich in het bezit van een prachtige zwarte kuif. Bij de grandioze huldigingsfeesten voor den primus versierde de Tilburgenaar zijn étalage met het volgende rijmpje:

Maar de Bosschenaar liet deze uitdaging er niet bij zitten en diende van repliek door ook een rijmpje in zijn étalage op te hangen, luidende:

Multatuli – Woutertje Pieterse - editie Stuiveling, 1950

Ja, Kruger was 'n beste jongen, en bijna zo knap als Vink... misschien wel knapper. Somtijds wist onze rector zelf niet, wie de eerste wezen zou en de studenten maakten er weddenschappen over. Ik verloor altijd want ik wedde op Kruger... omdat ik zoveel van hem hield.

Eens nu, toen de tijd van 't examen naderde, was Krugers vader ziek geworden - ik kende de man heel goed, hij was bakker in Tilburg - en Kruger moest onverwachts naar huis. Dit speet hem zeer, want hij was Vink 'n paar punten vóór en zou zeker de eerste gebleven zijn als-i maar had kunnen doorwerken. We hadden alle dagen de gewone lessen, en daarvoor kreeg-i nu geen punten. Maar dit zou niemendal geweest zijn, als-i maar kon meedingen in 't Specimen, klasse: rhetoriek-eerste en: theologie-derde. Daarvoor worden hoge punten gegeven, weet-je, en wie daarin wint, kan de punten van de kleine les best missen.

Karel van het Reve - De ondergang van het morgenland – 1990

Je zou zelfs deze stelling kunnen wagen: hoe 'ouder' en hoe 'truttiger' men is, des te sneller wordt men 'aangestoken' door het vuur van een revolutie. Lang nadat de studentenrevolutie uitgewoed was bleven de van huis uit nogal behoudende, op religieuze leest geschoeide universiteiten van Nijmegen en Tilburg revolutionaire bolwerken. In Nijmegen was iedereen nog jarenlang marxist. Er was zelfs een speciaal woord in omloop voor hen, die niet langer bij het Mandement, maar bij Das Kapital zwoeren: neotofelemonen. Mensen die portretten van Mao en Che Guevara aan de muur hadden hangen lazen niet het linkse Parool, maar de katholieke Volkskrant. Tilburg noemde zich zelfs een tijdje de 'Karl Marx-Universiteit'.

Frans Ruiter en Wilbert Smulders - Literatuur en moderniteit in Nederland 1840-1990 - 1996

De jaren zestig vallen uiteen in twee periodes. De eerste (1964-1970) werd gedomineerd door veel schermutselingen in het openbare leven: de televisierellen, de provo-happenings in 1965 en 1966, ‘Het huwelijk’ in 1966, de Vietnam-demonstraties, de Maagdenhuis-bezetting en de studentenbezettingen in Tilburg, om slechts de belangrijkste te noemen.

Wim Hazeu - Wat niet mocht - een overzicht van censuur, ernstige en minder ernstige gevallen van vrijheidsbeknotting in Nederland (1962-1981) - 1982

Vlak voor het einde van de in de Tilburgse katholieke hogeschool gehouden tentoonstelling voor erotische kunst dient de Limburgse beeldhouwer P. Roovers een aanklacht in bij de justitie te Breda, als zou het geëxposeerde werk (van Aat Veldhoen en Flip van der Burgt) de eerbaarheid aantasten door het zedenkwetsend en aanstootgevend karakter ervan.

Gedurende een promotieplechtigheid aan de Katholieke Hogeschool te Tilburg worden bh's en maandverband, tentoongesteld op de expositie Van BH tot AH, door doeken aan het oog onttrokken.

Toon Kortooms – Beekman en Beekman (1e en 2e deel) -1949-1950

Hendrik [van Ham] was opgestaan en ging regelrecht naar het tafeltje van vaandrig Lievendag. Hij tikte hem op de schouder en zei joviaal: ‘Hallo, Emiel, ook in de stad? Kom bij ons zitten. Ik ben hier met twee jonge professors van de school uit Tilburg. Je weet wel die heel hoge school. De hoogste van Tilburg. Waar ge ook staat, je ziet ze overal. Wij trakteren. Kom!’

Walter A.P. Soethoudt – Uitgevers komen in de hemel – Herinneringen – 2008

Een meer aangename taak was het laten signeren van enkele exemplaren van diverse boeken van Mr. A. Roothaert (1896-1967). Roothaert woonde sinds 1930 in Vlaanderen, nadat hem in het katholieker dan katholiek Tilburg het leven als advocaat en leraar [aan de Katholieke Leergangen; ES] onmogelijk was gemaakt omdat hij besloot van zijn vrouw te scheiden. Hij woonde inmiddels dicht bij het voetbalstadion van Antwerp F.C. — ook wel ‘de hel van Deurne’ genoemd. Ik fietste snel naar huis, haalde mijn exemplaar van Doctor Vlimmen (39ste druk) op en liet hem eveneens signeren.

Hans van Straten – De omgevallen boekenkast – 1987

Toen Hanneke van Buuren was gescheiden van de grammaticus dr. P.C.Paardekooper, solliciteerde zij naar een baan bij de Katholieke Leergangen in Tilburg.

Dat ging niet zo makkelijk.

‘Hoor eens, Hanneke,’ zei men daar, ‘dit is een katholieke instelling en jij bent niet alleen gescheiden, maar bovendien lesbisch.’

‘Ja,’ zei ze fel, ‘maar ik heb ook vier kinderen!’

Ze heeft de baan gekregen.

Yvonne Kroonenberg - Nee, dan die van mij - 2000

Op de universiteit wordt het steeds knusser. Op Nijenrode kun je tegenwoordig boodschappenkunde studeren, in Tilburg hebben ze een leerstoel voor vrijetijdswetenschappen, en aan de Vrije Universiteit van Amsterdam zal binnenkort een hoogleraar kunstgebitkunde worden geïnstalleerd.

Jeroen Brouwers – Het is niets – 1993

Ik was alweer in Tilburg. Zo gaat driekwart van mijn leven voorbij zonder dat ik dit dorp ooit heb bezocht, zo kom ik er opeens twee keer binnen een halfjaar tijds. Jaap G hield er, 'aanvang 16.15 uur precies', zijn Rede bij de aanvaarding van het ambt van gewoon hoogleraar in de Taal- en Literatuurwetenschap, in het bijzonder in de Theorie en Geschiedenis van de Literatuur in hun betekenis voor de overdracht van literaire teksten aan de Katholieke Universiteit Brabant. Die rede handelde, zo vernam ik later, over Romantische tradities in literatuur en literatuurwetenschap. Martin Ros was er namelijk ook en die deelde na afloop boekjes uit met daarin onderhavige rede, zodat ik die er thuis nog eens op mijn gemak op kon nalezen, waarna ik begreep wat ik eigenlijk sowieso al begreep. Zo onderontwikkeld in de Neerlandistieke politiek ben ik nou ook weer niet, dan dat ik goed doorhad dat in Jaaps verhaal alle kerken en heilige huizen in het midden werden gelaten. Wat hij zogenaamd 'aanviel' wist hij ook weer te vergoelijken, voor wat hij zogenaamd 'afkeurde' wist hij toch ook 'waardering' op te brengen. Van dit soort geleerderigheid krijg ik het aan mijn klieren en jeuk.

Wie werkelijk inzicht zou willen krijgen in de motieven die iemand aanzetten tot de aanschaf van een boek, zou, gewapend met pen en enquêteformulier, de koper aan moeten spreken zodra hij aan de kassa heeft afgerekend. In het geval van waspoeder en frisdranken schijnen zulke onderzoekmethoden niet ongebruikelijk te zijn, maar als het om cultuurgoederen gaat heb ik er nog nooit van gehoord. Misschien ligt hier een mooie taak voor de Tilburgse letterenfaculteit.

Lisa Kuitert – ‘Een vis op het droge. Literatuur volgens de empirische literatuursociologie’ – in Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis 2 – 1995

Zoals elke uitgever zal verklaren, is het beste marktonderzoek nog altijd de uitgave van het boek zelf, in een kleine oplage, en dan kijken wat het 'doet'. Leemans onderschrijft dit en ging dus ook uit van al verschenen boeken. Hij toog naar een boekwinkel in Tilburg, en ondervroeg daar 82 klanten over een zojuist gekocht boek. (…) Het betrof hier overigens een vooronderzoek. Het tweede deel van het onderzoek vond plaats bij 50 inwoners van Tilburg thuis. (…) De klanten van één Tilburgse boekhandel kunnen mijns inziens in geen enkel geval representatief zijn voor boekenkopend Nederland. Het middelgrote Tilburg op zich is al evenmin representatief, vanwege de aanwezigheid van een universiteit en verschillende hbo-opleidingen. Meer dan de helft van de thuis ondervraagden had een hbo- of een vwo-opleiding, en 32% kwam maar liefst elke week in de boekhandel!

Ten Braven – Lekkere literatuur - 1987

Sinds enkele jaren kun je in Tilburg op een alternatieve manier literatuur studeren. Onder leiding van professor H. (voor Hugo) Verdaasdonk is het enige wat studenten er over werken van letterkunde te horen krijgen dat het om maatschappelijk bepaalde verschijnselen gaat. Het betreft hier dus de 'sociologische richting' in de literatuurwetenschap, dat spreekt.

De Tilburgse studenten leren niet langer op college dat een schrijver een boek schrijft, dat er bepaalde personages in voorkomen en dat het boek om deze of gene reden de moeite van het lezen waard is. Professor Verdaasdonk zou rillen bij zo'n 'benadering'. Dat gezwets over het boek als kunstwerk is hem een gruwel. Het boek is immers in de eerste plaats een industrieel produkt, koopwaar. En literaire werken zijn een speciaal soort waren, waarvan wij geleerd hebben te denken dat er iets bijzonders mee aan de hand is.

Het onderzoeksobject van de literatuursocioloog te Tilburg (Brabant) is dan ook voornamelijk hoe wij ertoe komen dat speciale predicaat 'literair' aan sommige werken toe te kennen en aan andere niet. Daartoe zou het volkomen verkeerd zijn het betreffende boek te lezen.

Anton van Duinkerken – De beweging der jongeren – 1933

De stichter en eerste hoofdredacteur van het nieuwe tijdschrift [Roeping] was Dr. H. W. E. Moller, oud-rector van de Katholieke Leergangen te Tilburg en leider der vereeniging "Ons Middelbaar Onderwijs in Noord-Brabant"'. Hij was uit Amsterdam naar het zuiden getrokken, omdat hij er een roeping in vond, de cultureel-onderdrukte generaliteitslanden geestelijk te herstellen, nu ze zich stoffelijk hernamen.

Marc De Coster - Woordenboek van jargon en slang – 1992

Nu van iets anders: dat de stremming die de door de omstandigheden veranderde rigting onzer gedachten in onze studien gemaakt heeft diminuendo voortduurt gelooft gij geredelijk. Intusschen heb ik gelukkig mijzelve niet te beschuldigen dat ik mij het meest van mijne studien laat aftrekken. En hoe gaarne ik (gij weet het) het vaderland zou dienen, troost het mij aan de anderen kant dat ik, al had ik dienst genomen, toch tot eene hatelijke werkeloosheid zou gedoemd zijn. De brieven die ik van Huet, Boon, Allebé ontvang, zijn zoo vele klagten over het nutteloos stil liggen te Oosterwijk of Tilburg. Allen verlangen zij, hoe groot ook het levensgevaar zij, zich met den vijand eens te meten, maar grommen er over dat hun daaraan de gelegenheid ontbreekt. Zulke brieven van de voorposten te ontvangen, al zijn zij ook in een knorrigen luim geschreven, is echter in deze nare tijden voor mij eene regte recreatie.

P.N. Panken - De dagboeken van P. N. Panken 1819 -1904, Memorieboek van een Brabantse schoolmeester (1) ingeleid en bezorgd door Dr Peter Meurkens -1994

[1839] In den nacht van den 11 op den 12den Januarij, omstreeks 1 ure, deed mij het alarmblazen, tegenover mijne legerstede, van de in dit dorpje ingekwartierd zijnde Dragonders van het Regiment, uit den slaap ontwaken. Ik rigtte mij overeind en hoorde nog eenige malen de krijgstrompet. Binnen weinige minuten hoorde ik reeds het wapengeklank der ruiters, dewijl zij met den meesten spoed door de straat reden. Er waren te Tilburg, Eindhoven, etc. eenige kanonschoten gelost; daarvoor waren de alhier in den omtrek gekantonneerde troepen, ook uit den diepen slaap opgewekt; zij snelden, op verscheidene plaatsen, nabij de grenzen te zamen, alwaar zij dien geheelen kouden winternacht moesten blijven; andere hielden zich te Eindhoven en elders slagvaardig. Het denkbeeld dat de vijand naderde, had hun dien schrik aangejaagd.

Anoniem - bespreking van Studie en Uitspanning. Verzamelde Verhalen van Mr. J. J.D. Nepveu, De Gids 1853

Karel Blom, student in de theologie, wordt vrijwillig officier om te strijden tegen het oproerige België, — hij ligt gekampeerd te Tilburg; hij bemint in stilte; zijn meisje komt aldaar; de verstandhouding wordt duidelijk, maar heet niet publiek — een plaaggeest zit met den minnaar en andere officieren aan tafel — tergt hem — zegt hoop te hebben op de hand van diens beminde — en — het draait op een duel uit.

Mobilisatieherinneringen van een Landweerman – Schimmenspel van C.J.M. Acket, woorden van J.B.S. - 1916

Will Tromp en J.A. Dautzenberg - Kok van De Stijl - spoorwegbeambte te Tilburg – 1989

Rolf Janssen: ‘De ontmoeting tussen Kok en Theo van Doesburg heeft plaatsgehad op het oude station van Tilburg, waar Kok toen werkte. Van Doesburg werd namelijk in 1914 in Alphen in de buurt van Tilburg gelegerd en hij wilde weten wat voor cultureel leven zich hier afspeelde. Kok werd erbij gehaald, want voor dat soort zaken moest je bij hem zijn.’

Marc De Coster - Woordenboek van jargon en slang – 1992

Dirk-Jan Arensman - Thomas Rap Een vrijbuiter in boeken – 2009

Aan de ene kant van de ruimte stonden de stapelbedden van de 'P's' — met Van der Ploeg, Poortvliet, Postema... [Koos Postema, die hier aan het woord is; ES] —, in het midden een grote tafel die smetteloos schoon gehouden moest worden, en aan de overkant de 'R-en': Raas, Razing ('Die kwam uit Tilburg en zei altijd "Ik moet mijn geweer zuiver maken." Zuiver... dan lagen wij alweer in een deuk.')

Tilburg, 26 november 1763 [De Guiffardière aan Boswell; PVDS]

Tot mijn grote genoegen herinner ik me dat ik je beloofd heb iets van me te laten horen vanuit een gebied waar alle bewoners in mijn ogen inboorlingen zijn – zo moeilijk is het voor een buitenlander zich er thuis te voelen. Maar ik ben nu eenmaal verbannen naar dit oord, dat niet onderdoet voor de Getae en Massagetae van de arme Ovidius. Als er een dichter over zou zingen werd het even vreselijk als de Zwarte-Zeekusten. Trek daar je conclusies uit, gelukkige sterveling! Jij, die een leven van nietsdoen en plezier leidt, die elke dag mademoiselle Van Zuylen ziet en een uur pluimbal speelt met de schone zus, jij die Xenophon leest met de onkreukbare, kuise La Roche, oordeel zelf, zeg ik, of ik niet zeer te beklagen ben nu ik dat alles moet missen.

Vergeefs wapen ik me met al mijn rechtschapenheid en zie ik moedig onder ogen tot welke ontberingen ik gedoemd ben; de stem van mijn zwakheden en hartstochten klinkt luider en er is geen sjouwerman in Utrecht wiens lot ik niet benijd. (…)

P.S. Mijn adres is: graaf Van Hogendorp van Hofwege, te Tilburg.

(…)

Tilburg, 20 mei 1764 [De Guiffardière aan Boswell; PVDS]

(…) Hoe lelijk je dit land ook mag vinden, er is hier een klein aantal knappe vrouwen dat mijn rechtschapenheid aan het wankelen brengt.

J. Zaaijer Az - ‘De arbeidsenquête’ – in: De Gids – 1887

Gunstig is daarentegen de toestand in Tilburg. Daar wordt op al de fabrieken in het geheel slechts één gehuwde vrouw gebruikt…

Toon Kortooms – Beekman en Beekman (1e en 2e deel) - 1949-1950

De gebroeders waren nog te zeer gehecht aan de eenvoudige tradities van hun gewest om zich te laten imponeren door toneelgebaartjes en dunne gilletjes.

Slechts Louisje... dat was geheel iets anders. Hun ouders, Jan en Marie, hadden thuis evenwel hun zorgen. Natuurlijk, de jongens zouden in geen zeven sloten tegelijk lopen. Maar nu stonden ze daar in Tilburg, zonder toezicht en regime. Het is geen wereldstad, doch hoe hendig geraken zij niet in een gezelschap, waar ze beter vandaan konden blijven. Bovendien hadden de gebroeders de leeftijd, die gaarne naar meiskes omziet. Zou daar hun studie van gaan lijden? Marie had er al eens op gestoten. Wanneer Hein en Mathieu een dag of zo naar huis kwamen, dan was er altijd wel een kwartier, dat Marie ze alleen bij zich had. De radio speelde zacht, de klok tikte en de lamp legde haar warme licht over de dingen. In die sfeer begon Marie rustig te vragen over hun vrije tijd en zo.

‘Wij hebben maar schaars vrije tijd,’ zeiden de gebroeders, ‘gewoonlijk studeren wij alle avonden. En die meidjes, moeder, dat is maar nep. Wij bezoeken de bijeenkomsten ter ere van het Trappistenbier en we zitten wat te praten over sociale en economische problemen.’

Theo Kars - Op zoek naar het geluk – 1982

Door het grote aantal vrouwen dat hij ontmoette, vergat hij snel hun naam, beroep en andere details. Een tijd schreef hij in zijn agenda bijvoorbeeld: 19, verpleegster, komt uit Tilburg, pas 3 mnd. in Amsterdam, intern.

Jeroen Brouwers – Het is niets – 1993

Tussen de toespraken door [bij de toekenning van het eredoctoraat aan uitgever Geert van Oorschot; ES] trad een studentenzangkoortje op, en in de voorste rij daarvan stond een zo aanbiddelijk lief meisje van misschien achttien of negentien jaar, dat ik mijn ogen tweeëneenhalf uur lang niet van haar kon afhouden. Ik ben sedertdien ziek van nostalgieke verliefdheid. Le diable du midi bonst met krassend lachen op mijn deur. Ze had een jumpertje aan en zo'n harembroek. Jumpertje roze, harembroek paars. Bij het zingen der hoge noten rekte ze haar halsje uit. Nu ben ik van plan mij te Tilburg te vestigen, en net zo lang te wringen tot ik een baantje aan de katholieke universiteit aldaar heb verworven, bijvoorbeeld in de kantine, of als schoonmaker of hulpportier, zodat ik haar misschien soms nog eens mag zien en zij het goedvindt dat ik, al was het maar één keer, haar boekentas draag. Zij verschijnt mij in mijn dromen, en dat lijkt mij iets illegaals te hebben, want zijzelf kan dat onmogelijk beseffen, - dat ze, in Tilburg in haar bedje liggend, tegelijkertijd hier ronddoolt in het door een slecht karakter getekende hoofd van deze mislukte schrijver.

Anoniem - bespreking van Studie en Uitspanning. Verzamelde Verhalen van Mr. J.J.D. Nepveu, in De Gids 1853

Karel Blom, student in de theologie, wordt vrijwillig officier om te strijden tegen het oproerige België, — hij ligt gekampeerd te Tilburg; hij bemint in stilte; zijn meisje komt aldaar; de verstandhouding wordt duidelijk, maar heet niet publiek — een plaaggeest zit met den minnaar en andere officieren aan tafel — tergt hem — zegt hoop te hebben op de hand van diens beminde — en — het draait op een duel uit.

Foto: H. Berssenbrugge, ca. 1902 - Anna Cornalia Brosens

Remco Campert – Tot zoens – 2004

Er is nog wat mist over van de nacht. Ik loop door het park in dun gouden oktoberlicht. Een dame met een piepklein wit keffertje aan de lijn komt me tegemoet. Ik licht mijn hoed. Op de Keizersgracht slaan de vonken van de hoeven van een brouwerspaard. Henri Berssenbrugge fotografeert in Tilburg Anna Cornelia Brosens die voelt of het wasgoed dat op het bleekveld ligt al droog is.

Youp van ’t Hek - Makkelijk praten – Tien jaar theater - 1995

Weer even later ontmoetten wij twee meisjes.

De één was mooier dan Tilburg…

Toen was er in deze stad van keibuters iemand van de avant-garde een voordracht komen houden, in het achterzaaltje van Concordia (...) Voor amper twintig mensen had deze apostel van het nieuwe levensbesef staan praten. Hij had gevloekt en geketterd, de geloofsbelijdenis van De Stijl tegelijk met het ogenschijnlijk potsierlijke, metterdaad uiterst opruiende evangelie van Dada verkondigd, een hymen, dat hij tot eigen vermaak maar meteen zou inzegenen. (…) In optocht waren hij en ettelijke andere verbijsterde enthousiasten met de spreker naar een kroeg getogen die in de gegeven stemming de aannemelijkste in Tilburg leek. (…) Tegen het sluitingsuur had hij met de waardin gedanst en haar plechtig verzekerd, dat haar boezem en billen, de omvang in aanmerking genomen, expressionistische elementen waren, die in De Stijl eens en voor al waren overwonnen. In één woord, het was groots

geweest.

Anoniem - Liber Aureus Epternacensis – 709

Actum publice Tilliburgis.

Lodewijk Napoleon door de Gratie Gods en de Constitutie des Koningrijks, Koning van Holland, Connetable van Frankrijk – Decreet van 18 april 1809 – 1809

In acht genomen hebbende de belangrijkheid van het dorp Tilburg

In acht nemende dat deszelfs bevolking meer dan 9000 zielen bedraagt en

gemelde gemeente een bewijs onzer tevredenheid willende geven

Hebben wij besloten & besluiten

Tot 1^e

Het dorp Tilburg wordt tot een stad verheven en zal dientengevolge onder de steden van het rijk gerangschikt worden.

Jan Naaijkens – Het spel is nog niet uit – 1994

(…) Ook Paul Verlaine is in deze stad geweest, de droevige dichter van ‘Il pleure dans mon coeur...’ Het regent [sic] in mijn hart. In zijn Quinze jours en Hollande vertelt hij hoe hij, op weg naar Den Haag, in Breda in de verkeerde trein stapte en in Nijmegen belandde. Hij passeerde dus Tilburg. Welnu, dames en heren, was deze herberg er geweest, hij zou zijn uitgestapt en er tot het eind van zijn dagen gebleven zijn. Wij zouden bloemen kunnen leggen op zijn graf, op de Algemene Begraafplaats aan de Gilzerbaan, want voor goddelozen is er geen plaats te midden van Roomse doden.

Ik kom uit België Nederland binnen en wil de kortste weg naar Amsterdam inslaan. Waar is het ANWB-bord richting hoofdstad tussen Wuustwezel en Breda, tussen Breda en de afslag Tilburg?

Nergens.

Eergisteren kwam ik hier. — Ik heb Tilburg al eens doorgeloopen. Dit Dorp is het grootste van de geheele Majorij, en ook één der grootste van onze geheele Republiek; hetzelve is als eene Stad aangelegd: in het midden ligt een groot Marktplein, ook vind men 'er eene schoone Kerk en een fraai Kasteel. De straaten zijn belegd met keisteenen.

Vincent van Gogh - Verzamelde Brieven van Vincent van Gogh, dl. I, 1952 – uit: Prof. Dr. H.F.J.M. van den Eerenbeemt - Vincent van Gogh als H.B.S-leerling 1866-1868: een onbekende episode in Tilburg – 1971

Dat deze plaats [Tilburg, ES] na zijn vertrek niet geheel uit zijn herinnering is verdwenen, blijkt uit een brief aan broer Theo van 13 juni 1873. Vincent, die toen pas werkzaam was in de Londense zaak van de internationale kunsthandel Goupil en Co, schreef, dat hij een kosthuis had gevonden ‘in een der voorsteden van Londen, waar het betrekkelijk stil is. Het heeft wel iets van Tilburg of zoo.’

Herman Finkers – Ik Jan Klaassen – 1993

Hans Vaders – Tropische winters - 2001

In Tilburg, in een van die onpersoonlijke winkelstraten tijdens een drukke koopavond, stort Haltmayer in elkaar en ligt twee weken lang verwikkeld in verwarrende, comateuze, suikerzieke dromen in het streekziekenhuis. 'Gelukkig,' telefoneert hij, 'had ik mijn medische kaart nog van het St. Elisabeth Hospitaal.’

Geruime tijd reden ze nu al in Tilburg rond door straten met steeds dezelfde lage en sombere rijtjeshuizen waar zo te zien nooit enig daglicht in doordrong. Nergens stonden planten voor de ramen, een enkele vensterbank was gesierd met een boeket plastiek bloemen of met een treurende harlekijn. Ooit was dit een achterstandsbuurt geweest, en dat was het misschien nog wel, maar dat was niet direct duidelijk daar de werkloosheid, de drankzucht, de agressie en de misdaad verborgen waren achter nieuwe lagen verf en stucwerk. De overheid had hier de druk van de ketel gehaald door de aanleg van nieuwe badkamers, nieuwe keukens en centrale verwarming, een nieuw behangetje en kozijnen van kunststof. Wekelijks werden de graffiti weggeboend door schoonmaakploegen, zodat de wijkbewoners geen aanleiding vonden te klagen dat niemand zich om hen bekommerde. De straten waren omgevormd tot woonerven, maar de enkele iele boompjes die er stonden konden het idee van landelijke eenvoud niet tot leven brengen; slechts de bulten in het wegdek — verkeersdrempels genaamd — dwongen auto's en bromfietsen tot het trage tempo dat met het dorpsleven wordt geassocieerd.

Albert Megens – Hoe leeg het was en hoe schoon Lofzang op de wevers van weleer – 2009

Joris van Casteren - De man die 2 ½ jaar dood lag - Berichten uit het nieuwe Nederland – 2003

Op het dorpsplein van Geertruidenberg eindigt de rit. De leden [van een motorclub; ES] zoeken een leeg plekje op hun jacks om het speldje dat de tourcommissaris uitreikt erbij te zetten. De mobiele telefoon van de voorzitter piept. Het gaat over Ed uit Putten. Hij ligt op de intensive care in Tilburg. Zijn toestand is stabiel maar hij zal enkele dagen moeten blijven.

Bart Chabot - Brood en spelen - 2002

Tilburg, donderdag 1 april 1999

Bij thuiskomst 's morgens vind ik twee berichten van Herman [Brood] op het antwoordapparaat.

'Hé, Bart... Het goeie nieuws is... Ondanks de bombardementen op Servië...' Klik. Verbinding verbroken. Herman weet de spanning andermaal op te schroeven. Wat hangt ons ditmaal boven het hoofd?

Het tweede bericht luidt: '...gaat de voorstelling hedenavond gewoon door.'

(…) Het voordeel van Tilburg is dat ze er zo'n héél zacht torenklokje hebben. Ongehoord! Vlak naast het hotel. Wat een tyfusherrie, niet te geloven. En zonder enige aanleiding. Ik zat rechtop in bed, vanmorgen. Ik dacht: het conflict op de Balkan heeft zich uitgebreid en inmiddels Tilburg bereikt. Póp! Ik dacht: wat heb ik verkeerd gedaan? En voordat je daar uit bent! En het was ook niet van: "Het is acht uur, dus we geven acht keer een bel" of zo, nee, het was van: "Het is acht uur! Rausen op dat ding, jonges! En nóg een zooitje klappen erachteraan..."'

'Het klokkenspel.'

'Terwijl het een heel onschuldig uitziend kerkje is. Een torentje, waar je zoiets helemaal niet van zou verwachten. Godverdomme, ik weet niet waar ze opuit zijn, die gasten, maar... Het heeft niets te maken met: "Het is acht uur. Wil Tilburg opstaan?" Of: "U dient zich ter kerke te begeven." Niets van dat al. Nee, het was een gewone werkdag, vanmorgen, donderdag, en opeens...'

'Klenggdenggtriingg.'

P.N. Panken - De dagboeken van P. N. Panken 1819 -1904, Memorieboek van een Brabantse schoolmeester (1) - ingeleid en bezorgd door Dr Peter Meurkens (1994)

[1846] Zondag 30ste Aug. (na de eerste Mis te Bergeijk bijgewoond te hebben) reed ik met eene kar, voornamelijk bestemd voor den hr. Burgem. aldaar en Mej. zijne Gade, naar Tilburg, ten einde er den volgenden dag getuige van het Nationaal Concours der boogschutterijen te kunnen wezen (…) Het was voorzeker een der treffendste en grootsche volksfeesten, welke men hedendaags in ons land ziet gebeuren. Voor wie getuige mogt zijn van den staatsietooi, waarin zich te dezer gelegenheid, Tilburgs straten vertoonde; voor wie den optogt van af Tivoli tot aan de sociëteit de Philharmonie, tusschen de scherpschutters van 25 opgekomene gezelschappen, met hunnen baniervaandel en schilddragers; onder die onafzienbare reijen van toeschouwers; langs die onafgebroken vlaggenschaduw; onder al die bedrijvigheid en dat gewemel en door die trotsche Eereboogen heenwandelde; voor hem is eene beschrijving van het feest overbodig: hij toch zal eene mededeeling verre beneden het peil zijner levendige herinnering achten en kleurloos vinden wat de vurigste Geschiedenis daarover te boek stelde; - en voor wie den 3 [sic] Aug. 1846 elders doorbragt, kunnen wij met al de kracht onzer uitdrukking, toch geen tafereel maken zoo aanschouwelijk schoon, zoo schitterend, zoo bezield, als zich te Tilburg voor deed, toen het gereed stond den wedstrijd te openen. Ik onthoud mij dus van alle uitweiding en verwijs verder den nieuwsgierigen lezer naar het Dagblad der Provincie van 4 Sept. van dat jaar, hetwelk er bijna 3 kolommen aan toegewijd heeft.

In het Nederlands nieuws werden schaats wedstrijden in Franeker vertoond, de ingebruikstelling van een brug over de IJssel, een parade in Tilburg en de onthulling van een oorlogsmonument in Apeldoorn. Het licht ging weer aan en er verschenen gekleurde reklames. 'Eigenlijk zit ik hier alleen,' dacht Frits.

Nu ben ik zestien en ga verhuizen naar Utrecht.

Daar viel het mij in het begin erg tegen. Van Tilburg, waar ik mijn vrienden, mijn Korvelsche Zangvereeniging had, naar een stad, die mij vreemd was en onwennig.

"Het is hier een saaie boel," zei ik tegen een medearbeider, "is hier niets te zingen?"

Ivo de Wijs - De brug terug – in NRC 5 januari 1996

Pieter Jacob Costerus - Brieven en dagboek van den Utrechtschen Vrijwilligen Jager Pieter Jacob Costerus 1830 en 1831 – bezorgd door M.G. de Boer en dr. J.C. Costerus – 1917

Niemand ten minste blijder dan ik, toen ik vernam, dat wij naar Eindhoven zouden gaan.

Youp van ’t Hek - Liegangst – 2003

Op een dag hadden Heleen en ik een lunchafspraak in het reuzenrad van de Tilburgse kermis en al vrijend (opwindend: onderbroekloos naar Tilburg kijken!) vroeg ik haar of ze met de trein was. Nee hoor. Ton had haar gebracht. Sterker nog: hij stond beneden te wachten. Ik zag een lullige Opel Vectra, het verplichte vervoermiddel in Almere, in de diepte. Ton stond naast de auto en zwaaide. Hij stak zijn duim op. Ze vroeg na afloop nog of ik mee wilde lopen naar de auto. Dan kon ik Ton de hand schudden. Ik wilde dat niet.

Will Tromp en J.A. Dautzenberg - Kok van De Stijl - spoorwegbeambte te Tilburg – J.A. Dautzenberg: Antony Kok, klerk-telegrafist, 'prins van geestelijken bloede' - 1989

Hij heette Antony Kok. De twee zouden vrienden blijven tot aan Van Doesburgs dood in 1931. Maar terwijl Van Doesburg almaar beroemder werd, bleef Kok spoorwegbeambte, schreef af en toe een gedicht, schreef dag in dag uit aforismen, speelde piano, correspondeerde met El Lissitsky, Hans Richter, Kurt Schwitters en Mondriaan, en werd vergeten. In 1952 vertrok hij uit Tilburg naar Haarlem, waar hij in 1969 overleed. Hij was toen zevenentachtig jaar oud, de laatste der Nederlandse avantgardekunstenaars.

Forrest kwam in een tehuis in Tilburg terecht. Om allerlei onduidelijke bureaucratische redenen werd hij drie keer overgeplaatst naar andere tehuizen, totdat hij er genoeg van kreeg en ook naar Amsterdam vertrok, waar hij zich bij de krakersbeweging voegde.

H. van Aalst - Onder martieners en bietsers - Dertig jaar uit mijn leven in volkslogementen en in de woonwagen - bewerkt door C. J. Jansen - Drs A. J. Jansen – 1947

Heerlijke dagen bracht ik in Tilburg door, onvergetelijke avonden in een gezellig meljeu. Doch ook daar kwam een eind aan. Na Tilburg verlaten te hebben hield ik nog correspondentie met hen, doch ook dat verslapte, - door mijn toedoen, want als ik schreef kreeg ik altijd antwoord terug. Maar ja, een reiziger ontmoet zeer veel dingen en maakt zeer veel mede.

Ik hoop, dat deze brave mensen mijn boek nog eens mogen lezen, dan zullen zij mij zeer zeker nog wel herinneren. Dan zal hun ook blijken, dat een martiener weet te waarderen 't geen hij van en bij mensen heeft genoten.

Van Tilburg vertrok ik naar 's Hertogenbosch en zocht mij een uit de vele logementen, die in een straat (ik geloof, dat 't de Folburgstraat was) waren, uit. Nu, dat viel al direc tegen.

Eduard Elias - Paradijs in cellophaan – 1947

Vertel een Fries maar eens dat ge zoo van Groningen houdt en zeg een Groninger maar eens dat ge wel torens kent die nog mooier zijn dan de Martini. Vindt een Amsterdammer Den Haag een stad? En kan een Bosschenaar een goed woord over Tilburg verdragen?

Herman Post – De hemel is om de hoek - Een keuze uit tien jaar columns in KRO-gids 'Studio' – 1988

De Tilburger kreeg het zwaar te verduren. 'Tilburg is de fietsenstalling van Den Bosch,' begon een van de Bosschenaren. Een ander deed er nog een schepje bovenop: 'Het beste van Tilburg is de trein naar Den Bosch.'

Coen Free - Zoete Lief, oorzaak veler plagen - De 80 beste, mooiste, merkwaardigste - en nog enige - Bossche stadsgedichten - 1994

Deze bloemlezing met teksten over Tilburg, Tilburgers, en het Tilburgs is voor het grootste deel samengesteld in de maanden juni en juli 2009, op verzoek van Stichting Dr P.J. Cools, de organisator van de jaarlijkse boekenmarkt ‘Boeken rond het Paleis’, het evenement waarmee deze stichting de stad Tilburg voor één dag, namelijk de laatste zondag van augustus, pleegt te verheffen tot Neerlands hoofdstad van het oude boek.

De opdracht dan wel het verzoek was de eenvoud zelve: een overzicht samenstellen van literaire passages waarin de stad Tilburg de hoofdrol speelt of opvallend figureert. Ik heb gemeend deze opdracht te mogen uitbreiden van de stad tot de inwoners en hun taal. Dat bleek meteen ook een uitbreiding van literair proza en dichtkunst tot geschriften van secundaire en zelfs nog bescheidener literaire aard: geschiedschrijving, beschouwingen, taalkunde, brieven, dagboeken, herinneringen, levensberichten. De officiële geschiedenis van Tilburg begint immers in het jaar 709 met een notariële akte over onroerend goed, en krijgt in 1809 een impuls met het koninklijk besluit waardoor het dorp tot stad verheven wordt. Genoeg redenen, dunkt mij, om ambtelijke teksten niet te onderschatten. Zelfs enige passages uit of over de notulen van de gemeenteraad bleken de toets van het belangwekkende te kunnen doorstaan.

Niettemin moest ik bij het plukken van de hier aangeboden bloemen ook zeer streng zijn om te kunnen voldoen aan de begrenzing van dit boekje. Daarom heb ik allereerst Tilburgse schrijvers uitgesloten, inclusief mijzelf. Alleen de kenner van de geschiedenis of de letteren van Tilburg zal bemerken waar ik bij wijze van hoge uitzondering met dit voornemen de hand heb gelicht. Misschien zal het mij in de toekomst nog gegund zijn een boek samen te stellen waarin deze twee, Tilburgse en niet-Tilburgse auteurs, verenigd zullen zijn, bien étonnés, zoals de Fransen zeggen, de se trouver ensemble.