Eeuwenlang stond het
boek vooral bekend als Il Milione, een titel die was
afgeleid van de bijnaam van de auteur, Marco Polo, ‘de man van
miljoen'. Zelfs zijn huis werd door de Venetianen ‘Het
miljoenenhuis’ genoemd. Alles was immers groot in De reizen
van Marco Polo, ofwel De wonderen van de Oriënt, zoals
de twee bekendste Nederlandse vertalingen van Polo’s reisverslag
heten. In het Verre-Oosten waar hij met zijn vader en zijn oom
zesentwintig jaar gereisd en geleefd had, waren de afstanden
altijd langer, de rivieren breder, de legers sterker, de paleizen
rijker, en het handelsverkeer intensiever. De verdenking van
overdrijving, zoniet van een al te levendige fantasie, heeft
auteur en boek eeuwenlang achtervolgd. Polo’s reisboek is er
inderdaad een met een hoge dichtheid aan vergrotende en
overtreffende trappen. Het succes was er niet minder om, eerder
groter. Er zijn ongeveer negentig handschriften bekend gebleven,
en na de eerste gedrukte editie (1559) werd ‘Het miljoen’ een
van de meest uitgegeven en gelezen boeken. De scepticus die niet
in de feitelijkheid van het reisverslag kon geloven, kon het
altijd nog lezen als een consistente, uiterst gedetailleerde
weergave van samenlevingen en culturen waarin alles anders was, en
dus wonderlijker. Als een uniek literair werk.
‘Het miljoen’ werd
bij toeval geschreven. In 1298, drie jaar na zijn terugkeer, werd
Polo krijgsgevangen gemaakt in een oorlogje tussen de
handelssteden Venetië en Genua. Een van zijn medegevangenen was
de schrijver Rustichello van Pisa, en om de tijd te verdrijven
begon Polo zijn avonturen te dicteren. Hij bediende zich daarbij
van aantekeningen die hij in het Oosten gemaakt had op verzoek van
de keizer die sindsdien ook in de Westerse literatuur legendarisch
is: Koeblai-Khan, aan wiens hof in Peking Polo geleefd had, en
voor wie hij diplomaat was geweest. Het originele handschrift
bestaat niet meer, maar Polo-kenners nemen aan dat de sobere,
rustige, en altijd effectieve verteltrant het werk van Rustichello
is geweest. Hij gaf het boek de zakelijke toon die bedoeld is
geweest om elke scepsis met betrekking tot het waarheidsgehalte te
voorkomen, en die het nu bijna ongelooflijk maakt dat het in de
dertiende eeuw verteld en geschreven werd.
The Travels of Marco
Polo is een (bijna-facsimile)
herdruk van een deugdelijke Amerikaanse editie uit 1926, door de
bezorger, Manuel Komroff, gebaseerd op studies van twee
voorgangers. Komroff heeft de tekst voorrang gegeven, en vrijwel
alle erudiete voetnoten weggelaten. Een lezers-editie dus. Niet
voor twijfelaars, maar voor genieters. Dat lijkt de juiste keuze.
Op zijn sterfbed werd Polo door vrienden verzocht om alle
onwaarheden die hij in zijn boek verkondigd had te herroepen. Hij
antwoordde: ‘Ik heb slechts de helft verteld van wat ik
meegemaakt heb.’ Marco Polo: de man van twee miljoen.
|