Als Discovery Channel zich aan een literair programma zou wagen, dan zou het waarschijnlijk opgezet worden zoals het boek Seeking Robinson Crusoe van Tim Severin: een mengeling van letterkundige geschiedenis en modern reisavontuur. Op voorhand mag dat een wat merkwaardige combinatie lijken, maar in de praktijk blijkt dat erg mee te vallen. Waarschijnlijk moeten liefhebbers van historische letterkunde evenzeer wennen aan de uitgebreide beschrijvingen van zeilboten, als de zeezeilers aan de details van oude maritieme literatuur. In die twee opzichten is de zoektocht naar de personen en omstandigheden die door Daniel Defoe gebruikt werden om de avonturen van Robinson en zijn gezel Vrijdag gestalte te geven een reis door het studeervertrek, en is Severin niet de eerste die zo’n papieren reis maakt. Seeking Robinson Crusoe onderscheidt zich echter van de oudere Robinson-studies doordat Severin de deuren van de bibliotheken sluit, en in Zuid-Amerika de locaties bezoekt, liefst onder zo primitief mogelijke omstandigheden. In Nicaragua verblijft hij bij de Miskito’s, het indianenvolk waartoe naar alle waarschijnlijkheid Vrijdag behoord heeft. In Panama treedt hij in de sporen van Lionel Wafer, een van de mogelijke modellen voor Robinson.

Algemeen wordt aangenomen dat Defoe zich voor de figuur van Robinson gebaseerd heeft op de lotgevallen van een Schotse scheepschirurgijn, Alexander Selkirk (1676-1721). Selkirk had zich vrijwillig aan land laten zetten op een van de eilanden die de archipel van Juan Fernández vormen, voor de kust van Chili. Hij gokte erop dat hij weldra zou kunnen aanmonsteren op een beter schip dat daar zou passeren of aanleggen, maar dat viel tegen: pas na vier jaar kon hij weer aan boord gaan. Het verhaal van zijn verblijf en overleving maakte hem kortstondig beroemd in Engeland, en Defoe zou hem gesproken hebben, mogelijk zelfs inzage in zijn papieren hebben gehad.

De regering van Chili heeft twee van de Juan Fernández-eilanden een nieuwe naam gegeven: Isla Robinson Crusoe en Isla Alexander Selkirk, vooral om het toerisme te bevorderen. Dat het literair-historisch bewijsmateriaal voor zo’n naamgeving flinterdun is, wordt blijkbaar ruimschoots gecompenseerd door de traditie en de legendevorming. Voor Severin zijn deze twee eilanden het eerste reisdoel, en een gelegenheid om zo ongeveer elke schipbreukeling of achterblijver te bespreken. Daaronder vinden we ook zes Nederlanders die vrijwillig op een van de Juan Fernández-eilanden verbleven, negentig jaar eerder dan Selkirk. Wat er van hen geworden is, is niet bekend.

Nieuwe inspiratiebronnen voor Defoe en een nieuw model voor Robinson, Severin vindt ze ten slotte toch dicht bij huis, in de bibliotheek. Henry Pitman was een veroordeelde rebel die op Barbados uit gevangenschap ontsnapte, en die met zijn medevluchtelingen in een kleine boot Curaçao probeerde te bereiken. Ze strandden op het eiland Salt Tortuga voor de Venezolaanse kunst, een locatie die goed past bij Robinsons fictieve eiland. Bewijzen dat Defoe de avonturen van Pitman gekend heeft, is de laatste uitdaging, en de papieren van Henry Pitman als Robinsons prototype lijken inderdaad beter dan die van Alexander Selkirk. Maar voor een Isla Henry Pitman zal het wel ruimschoots te laat zijn.

Tim Severin: Seeking Robinson Crusoe.

Macmillan; POND 18.99