CuBra

Print deze Pagina

Deze bespreking verscheen oorspronkelijk in het de boekenbijlage Cicero van de Volkskrant

Ed Schilders
Een bolderkar vol geluk

Herman de Man geniet nog steeds bekendheid als schrijver van streekgebonden klassiekers als Het wassende water en De barre winter van ’90. Bij zijn schrijversleven werd hij door de literaire kritiek verguisd, vooral om de regionale inslag van zijn werk, gesitueerd in het rivierenland dat hij in zijn jeugd in Oudewater had leren kennen, en waarin hij het gebruik van dialect niet schroomde. Maar hij werd gelezen, en na zijn voortijdige dood in 1946 bij een vliegtuigongeluk op Schiphol, werd hij uiteindelijk niet vergeten. In de jaren ’70 werd de ‘Vereniging Herman de Man’ opgericht, die jaarboeken uitgaf en een lijfblad. In 1977 werd in Oudewater een bronzen monument opgericht, zij het niet dan nadat kunstenares Ineke van Dijk de gemeenteraad had overtuigd dat dit monument mooier was dan een aantal extra parkeerplaatsen. In 1999 werd zijn levensverhaal gepubliceerd door Gé Vaartjes. De Man is wellicht de enige ‘streekschrijver’ wiens beste werk ook in onze eeuw nog gelezen zal worden, en aan die ‘survival’ heeft de ‘Vereniging’ veel bijgedragen. Daarom is het des te merkwaardiger dat de vereniging zich onlangs vrijwillig heeft opgeheven. Herman de Man, een leven in foto’s heet de postume uitgave. Het bidprentje.

Herman de Man, een leven in foto’s is een bijzonder fraai verzorgde dubbeluitgave in een cassette. Het eerste deel, het dikste, bevat ongeveer 130 foto’s. Een per pagina. Behalve een colofon met fotoverantwoording bevat dit boek geen tekst. Als je het daarom de schoenendoos met foto’s van de familie De Man noemt, dan is het tweede boek het tekstdeel, verteld door een postume vriend van de familie: Gé Vaartjes. Bij elke foto geeft hij commentaar. Hij weet alles. Bijvoorbeeld dat die twee mensen met hun zondagse pakkie an op foto 1 de ouders van de schrijver zijn ‘omstreeks 1910’, en dat we op het volgende kiekje Leentje zien, hun oudste dochter, met naast haar oma van vaderskant, die ook Leentje heette. En nee, dit is niet Salomon Herman Hamburger, die zijn achternaam later veranderde in Herman de Man, dit is zijn broer, Izak Salomon. Die lijken heel erg op elkaar, dat is waar. Kijk, hier hebben we Herman, ongeveer vijf jaar oud.

De scheiding van beeld en tekst in dit schrijversdubbelprentenboek lijkt een beetje op bibliofiele luxe – en dat is het ook wel – maar heeft ook een bijzonder effect. De schoenendoos zit vol met oude foto’s zoals die in vele familiealbums voorkomen, maar vanaf de eerste foto wordt de kijker geconfronteerd met die andere werkelijkheid: het leesboek. Dat kan de historische werkelijkheid zijn die op dat moment nog onzichtbaar was, maar die door Vaartjes als door een kroniekschrijver verteld wordt. Vader Hamburger, in 1943 vermoord in Sobibor. Izak ‘stierf na deportatie op een onbekende plaats in Midden-Europa op 31 augustus 1943’. Het kan ook een werkelijkheid zijn die nooit bedoeld is geweest om zichtbaar te worden. Herman de Man gezeten op een motorfiets. Pet op. Echtgenote Eva en de kinderen om hem heen. Het is zomer en vader heeft zijn eerste motorfiets gekocht. Kinderen, het is feest! Of deze: vader en moeder met hun zeven kinderen op het grasveld voor hun statige woonhuis. Wie is die man die zo olijk achter de bolderkar hurkt? Het is Herman, zegt de alwetende verteller, en in de kar zit Pieterje, de jongstgeborene. Het is zomer, en geluk is een goedgevulde bolderkar. Vaartjes verdoezelt in zijn tekstboek de schaduwzijde van zulke beelden niet, maar wie de volle omvang van De Mans heftig gestoorde karakter wil ervaren, die moet ik toch verwijzen naar de biografie: De Man als huistiran, die vrouw en kind lijfelijk en geestelijk mishandelde. De geletterde etterbak achter al die kiekjes met beminnelijke oogopslag. Dan moet het grote drama nog beginnen. En dat is niet de dood van de schrijver op Schiphol toen hij in de Dakota zat die crashte. Maar de dood van zijn echtgenote en vijf van hun kinderen in Duitse concentratiekampen toen hij in Frankrijk was. De meeste familiekiekjes sterven in dit dubbelboek minstens tweemaal. Het mooie van deze uitgave is, dat de beste foto’s niks met literaire geschiedenis te maken hebben maar dit drama willen verbergen.

Beeld van De Man – Herman de Man, een leven in foto’s

Gé Vaartjes

Uitgeverij Bert Post Noorden

ISBN 90 70376 51 2

ISBN 13 – 978 90 70376 51 2

136 en 32 pag.

2 delen in cassette