vignetenkleur.jpg (4514 bytes)

INHOUD

VOLGENDE

VORIGE

thaugust.jpg (2988 bytes)

AFBEELDING

vignetc.jpg (2292 bytes)

HEMEL & AARDE

door ED SCHILDERS

logo.jpg (12658 bytes)

Heiligheid
Catechismus - Duvel - Vagevuur - Bibliomorbide


In de hemel is het altijd Boekenweek. Maar is de duivel geletterd?

De abt van het klooster van Cluny, Petrus de Eerbiedwaardige, vroeg in een brief aan Guigo, de prior van Chartreuse, een boek met brieven van de heilige kerkvader Augustinus te leen. Petrus wilde die brieven laten overschrijven, want zijn exemplaar was verloren gegaan: een beer had het opgegeten.

Toen ik dit verhaal voor het eerst las, nam ik het letterlijk: een echte beer at een echt boek. Later vond ik wat meer informatie over abt Petrus. Uit zijn eigen boeken blijkt, dat hij met een zekere regelmaat duivels in zijn klooster zag. Meestal waren ze vermomd, en ze kropen uit de hel omhoog via de latrines. Zo zag Petrus ooit een duivel die zich "vermomd had als beer". Dat moet, denk ik nu, dezelfde beer zijn als die welke dat boek opat.

De duivel houdt dus van boeken. Hij vreet ze, verteert ze, en we mogen aannemen dat de latrine van de hel een afvoerpijp heeft die uitkomt in de helse bibliotheek, waar alle literaire uitwerpselen universeel geclassificeerd worden door Dewey.

In die bibliotheek is ook een studiezaal. Simon Carmiggelt vatte een en ander in het verhaal "Hemels geduld" als volgt samen: "Wie thuis is in het rijk van Satan weet dat daar in een zijvertrek een curieuze boekenverzameling wordt bijgehouden door een helleveeg, wier diploma bibliothecaresse haar op aarde niet afhield van een zondige levenswandel."

Welke boeken staan daar? Volgens Carmiggelt komen alle boeken in de hel die ooit zijn uitgeleend en die vervolgens nooit meer zijn teruggebracht door de lener. Hij noemt "het derde deel van uw complete Nietzsche, het eerste uwer geïllustreerde wereldgeschiedenis, of het elfde van uw encyclopedie." Velen van ons zullen dit kunnen bevestigen.

De duivel kan schrijven, dat is herhaaldelijk bewezen. Ik hoef maar te verwijzen naar C.S. Lewis' beroemde Brieven uit de Hel (The Screwtape Letters). Mijn exemplaar is van 1949 en toen waren er al 21.000 exemplaren van het boek verkocht. De duivel schrijft dus beter dan menig werelds auteur.

Wat de duivel het liefst schreef, laat zich raden: onze zonden. Hij doet dat al zo lang en zo alom dat de folklorist Stith Thompson er een apart nummer aan gaf in zijn Motif-Index: G. 303-24. Globaal gaat dat motief als volgt: de duivel komt, gewapend met een pen, inkt, en een stuk perkament, in een kerk en doet niets anders dan de zonden noteren die hij waarneemt. Uiteindelijk is het vel perkament vol, maar omdat er nog steeds gezondigd wordt, probeert hij het met zijn tanden uit te rekken.

Jacob van Maerlant stelde een dergelijk voorval op rijm in de Spieghel Historiael onder de titel "Vanden clerck die den duvel scriven sach". Ik vertaal:

Er zaten in de kerk twee vrouwen,

die vele ijdelheden en ontrouwen

onderling en samen bespraken;

En de duvel, hij zat daar maar,

en schreef òp die mooie zaken.

Er is altijd een komische wending. Het perkament is vol, en de vrouwen praten maar door ("Ende dat clappen nog niet en ent"). De duivel wil het perkament oprekken met zijn tanden, en dat mislukt. In een door De Vooys weergegeven Marialegende luidt het dan: "Ende het [perkament] ontghinc hem uuten tanden ende hi sloech sijn hoeft teghen die muer dattet seer lude clapte".

Dat dit allemaal echt zo gebeurde, weten we uit het leven van kerkvader Augustinus. Toen Augustinus hoorde dat de duivel van hem had opgeschreven dat hij één keer het avondgebed niet gezegd had, haalde hij dat gebed alsnog in. Toen verdween de zondige aantekening uit het grote boek dat de duivel op zijn rug droeg, en de duivel blies woedend de aftocht.

Dat was natuurlijk dezelfde duivel die zich later in Cluny vermomde als beer, en die Petrus' exemplaar van de brieven van Augustinus opat. Uit wraak.


AFBEELDING

Kerkvader Sint-Augustinus schrijft zijn Belijdenissen, belaagd door duivels, gered door een engel. Houtgravure, 16de eeuw.

augustinus.jpg (63268 bytes)

Terug naar tekst.

vigneta.jpg (3816 bytes)