Eeuwenlang stond het boek vooral bekend als Il Milione, een titel die was afgeleid van de bijnaam van de auteur, Marco Polo, ‘de man van miljoen'. Zelfs zijn huis werd door de Venetianen ‘Het miljoenenhuis’ genoemd. Alles was immers groot in De reizen van Marco Polo, ofwel De wonderen van de Oriënt, zoals de twee bekendste Nederlandse vertalingen van Polo’s reisverslag heten. In het Verre-Oosten waar hij met zijn vader en zijn oom zesentwintig jaar gereisd en geleefd had, waren de afstanden altijd langer, de rivieren breder, de legers sterker, de paleizen rijker, en het handelsverkeer intensiever. De verdenking van overdrijving, zoniet van een al te levendige fantasie, heeft auteur en boek eeuwenlang achtervolgd. Polo’s reisboek is er inderdaad een met een hoge dichtheid aan vergrotende en overtreffende trappen. Het succes was er niet minder om, eerder groter. Er zijn ongeveer negentig handschriften bekend gebleven, en na de eerste gedrukte editie (1559) werd ‘Het miljoen’ een van de meest uitgegeven en gelezen boeken. De scepticus die niet in de feitelijkheid van het reisverslag kon geloven, kon het altijd nog lezen als een consistente, uiterst gedetailleerde weergave van samenlevingen en culturen waarin alles anders was, en dus wonderlijker. Als een uniek literair werk.

‘Het miljoen’ werd bij toeval geschreven. In 1298, drie jaar na zijn terugkeer, werd Polo krijgsgevangen gemaakt in een oorlogje tussen de handelssteden Venetië en Genua. Een van zijn medegevangenen was de schrijver Rustichello van Pisa, en om de tijd te verdrijven begon Polo zijn avonturen te dicteren. Hij bediende zich daarbij van aantekeningen die hij in het Oosten gemaakt had op verzoek van de keizer die sindsdien ook in de Westerse literatuur legendarisch is: Koeblai-Khan, aan wiens hof in Peking Polo geleefd had, en voor wie hij diplomaat was geweest. Het originele handschrift bestaat niet meer, maar Polo-kenners nemen aan dat de sobere, rustige, en altijd effectieve verteltrant het werk van Rustichello is geweest. Hij gaf het boek de zakelijke toon die bedoeld is geweest om elke scepsis met betrekking tot het waarheidsgehalte te voorkomen, en die het nu bijna ongelooflijk maakt dat het in de dertiende eeuw verteld en geschreven werd.

The Travels of Marco Polo is een (bijna-facsimile) herdruk van een deugdelijke Amerikaanse editie uit 1926, door de bezorger, Manuel Komroff, gebaseerd op studies van twee voorgangers. Komroff heeft de tekst voorrang gegeven, en vrijwel alle erudiete voetnoten weggelaten. Een lezers-editie dus. Niet voor twijfelaars, maar voor genieters. Dat lijkt de juiste keuze. Op zijn sterfbed werd Polo door vrienden verzocht om alle onwaarheden die hij in zijn boek verkondigd had te herroepen. Hij antwoordde: ‘Ik heb slechts de helft verteld van wat ik meegemaakt heb.’ Marco Polo: de man van twee miljoen.