Literaire boekomslagenschilder

Zondag 27 februari overleed in zijn woonplaats
Petaluma (Californië) de beeldend kunstenaar
James Avati, die in de jaren '50 bekend werd als
illustrator van pocketomslagen. Hij werkte in die
tijd vooral voor de New American Library, de
uitgever van Signet Books, goedkope herdrukken
van kwaliteitsliteratuur voor een groot publiek.
Als geen ander slaagde James Avati erin op zijn
omslagschilderijen de essentie van literaire
verhalen ('the guts of the story') uit te
beelden. Daarmee werden de beelden van Avati een
belangrijk bestanddeel van de massacultuur uit
die jaren.

De beelden van Avati zijn eerder verhalen dan
schilderijen; geen illustraties van de tekst,
maar de visuele samenvatting ervan. Avati's
figuren zijn herkenbare individuen bijeengebracht
in intieme situaties. We letten op hun
uitdrukkingen, houdingen en gebaren, hoe hun
kleren zitten, de rommel op de bank, de
etensresten, de achterbuurt die door het raam
zichtbaar is; het verhaal zit in al die
elementen. De schilderijen hebben evenveel
diepgang als de literaire verhalen waarvoor ze de
verpakking vormden. Zijn hoofdpersonen zijn de
komische landarbeiders uit het werk van Erskine
Caldwell, of de verarmde adel van William
Faulkner, of de Ierse immigranten in de sloppen
van Chicago als beschreven door James Farrell. De
omslagen van Avati zijn tevens de eerste massaal
gereproduceerde illustraties van het leven van
zwarte Amerikanen, homoseksualiteit, impotentie,
overspel en postcoïtale depressie. Zijn collega,
de illustrator Stanley Meltzoff, omschreef hem
als 'A naturalist painting us with our suspenders
down'. Hij geldt als de tegenpool van Norman
Rockwell.

Avati heeft het grootste deel van zijn werkzame
leven in de staat New Jersey gewoond. Hij werd op
14 december 1912 geboren in Bloomfield, als zoon
van een Schotse moeder en Italiaanse vader. Hij
bracht zijn kinderjaren door in Little Silver en
studeerde aan de Princeton universiteit. In 1940
trouwde hij met Jane Hammell, de dochter van
illustratrice Elizabeth Landsdell en art
director/illustrator Will Hammell, en vestigde
zich in Red Bank. Na de Tweede Wereldoorlog, die
hij in Frankrijk en Duitsland doorbracht,
probeerde hij als illustrator in zijn onderhoud
te voorzien. In 1949 maakte hij zijn eerste
omslagen voor paperbacks (Bantam Books en Signet
Books). Hij werd al snel een van de succesvolste
en best betaalde omslagillustratoren van zijn
tijd. Maar anders dan zijn collega's, die dit
werk hoogstens enkele jaren deden om geld te
verdienen, heeft Avati zijn verdere leven niets
anders gedaan. Na zijn 'gouden periode' bij de
New American Library (1949-1959) bleef hij
pocketomslagillustraties maken; in de jaren 60
vooral voor Bantam Books, in de jaren 70 vooral
voor Avon Books, en daarna voor alle andere grote
paperbackuitgeverijen, waaronder Pocket Books,
Fawcett en Ballantine.

James Avati is tweemaal getrouwd geweest en heeft
acht kinderen. Zijn oudste dochter Alexandra
(Zan) poseerde dikwijls voor foto's die als basis
dienden voor zijn schilderijen. Het liefste
gebruikte Avati onprofessionele, gewone  mensen als model. Het waren vaak vrienden en kennissen
uit Red Bank, die tegen betaling een uurtje
kwamen poseren, volgens strikte regieaanwijzingen
van de schilder. Als die modellen zich
ongemakkelijk voelden, kwam dat goed uit, want
het was vaak die ongemakkelijkheid die Avati
wilde uitbeelden.

In 1989 verhuisde hij naar Californië, waar hij
voor zijn plezier landschappen en portretten
heeft geschilderd.

In Europa lijkt altijd meer waardering voor Avati
geweest te zijn dan in zijn eigen land. Sinds
1981 zijn zijn werken hier tentoongesteld; ook
bevinden zich veel schilderijen in Nederlands
privé-bezit. De VPRO zond in 2000 een
documentaire over hem uit, gemaakt door Piet
Schreuders en Koert Davidse. In het
Gemeentemuseum Helmond wordt een grote
overzichtstentoonstelling van Avati's werk
voorbereid (vanaf 9 oktober 2005). Ter
gelegenheid hiervan zal ook een boek over zijn
werk verschijnen.