Johannes de Deo (Évora, 8 maart 1495 - Granada 8 maart 1550)

De Portugees Johannes de Deo is een schilderachtige Middeleeuwse figuur, die een moeilijk te ontrafelen levensloop gehad heeft. Oorspronkelijk schijnt hij João Cidade (= Jan van de Stad) geheten te hebben, maar dat werd in Spanje Juan Ciudad.

In de diverse bronnen die ik geraadpleegd komen enkele elementen voor waar blijkbaar consensus over bestaat.

Zo is men het erover eens dat de jonge en arme João Cidade al heel jong van huis wegliep. Bij de ene hagiograaf was hij toen nog maar 8 jaar en bij een ander was hij al 11. Hij ontmoette een volwassene – bij sommigen is het een priester - die zich over hem ontfermde en zijn pleegvader werd. De man gaf hem de naam Jan van God, omdat hij de jongen als een geschenk van God beschouwde. Helaas liet hij de jongen weer betrekkelijk snel aan zijn lot over. Johannes werd herder en weer later ging hij in het leger om te vechten tegen de Turken. In Marokko probeerde hij het lot van Christenslaven te verlichten, in Gibraltar begon hij een winkel in religieuze boeken. Kortom: een ongeregeld en avontuurlijk leven. Er wordt beweerd dat hij wroeging kreeg toen hij het ouderlijk huis weer opzocht en ontdekte dat zijn moeder van verdriet gestorven was en zijn vader ten einde raad maar ingetreden was bij de Franciscanen. Johannes had het psychisch niet gemakkelijk.

Toen hij 39 was ( kan ook 42 zijn volgens een andere bron) hoorde hij in Granada een preek van de welbespraakte Johannes van Avila en dat hakte er flink bij hem in. Johannes bekeerde zich tot een orthodox katholicisme en wel zo rigoureus dat zijn gedrag totaal veranderde. Zijn vrienden beschouwden hem gedurende enige tijd als een krankzinnige. Hij gaf alles wat hij had aan armen. Op straat stond hij hardop te bidden. Giften van rijke bewonderaars verdwenen dezelfde dag nog in de beurzen van arme bedelaars. Hij redde een zieke uit de vlammen tijdens een brand in een hospitaal door hem op zijn rug te nemen. Hij bedelde een ziekenhuis bij elkaar en ging zich toeleggen op het verplegen van zieken. Daarmee veroverde hij blijkbaar toch de harten van de mensen, want hij verzamelde een grote groep gelijkgezinden om zich heen. Op deze manier werd hij de stichter van de Orde van de Broeders van Barmhartigheid, ook wel de Orde van St. Johannes de Deo genoemd, die nog in veel landen actief is, vooral in de zorg voor zieken en hulpbehoevenden. Op dit terrein is het de grootste orde ter wereld. Ze worden ook vaak de Hospitaalbroeders van Jo(h)annes de Deo genoemd. Wereldwijd zijn er 1500 broeders actief en 30.000 medewerkers. Veel ziekenhuizen en hospitalen zijn naar hem genoemd. In Den Bosch was er tot 1963 – vóór de fusie met het Carolusziekenhuis – ook een Joan de Deoziekenhuis. ( afb 2)

Op het prentje zien we Johannes bezig met het werk waar hij zijn hart en ziel ziel aan had verpand. Hij is hier gekleed in een eenvoudig kloostergewaad dat hij cadeau had gekregen van zijn bisschop. De doornenkroon kreeg hij naar verluidt opgezet door Christus en Maria. In sommige versies van Johannes’ levensverhaal gebeurde dat nadat een patiënt zich had bekend gemaakt als Christus zelf en weer andere schrijvers vertellen dat de ceremonie werd uitgevoerd door de H. Maagd en Johannes de evangelist. Johannes de Deo beschouwde de doornenkroning niet als een marteling maar als een teken van uitverkiezing. Hij werd verteerd door zijn liefde voor God en zijn verlangen om Hem te dienen.

Johannes stierf betrekkelijk jong nadat hij een verkoudheid had opgelopen bij de redding van een jongetje uit een snelstromende koude rivier. In 1690 werd hij heilig verklaard.

Over het historische leven van Jan van God hangt een gordijn van onzekerheden, maar hij is ongetwijfeld een bewogen en inspirerend iemand geweest, wiens voorbeeld in de omgang met zieken nog steeds navolging vindt.

Geraadpleegd:

De heiligen – Amsterdam-Antwerpen 2002

Hall’s Iconografisch Handboek – Leiden 2003 (5^e druk)

Met de heiligen het jaar rond – Bussum, 1953 (dl I)

Websites van Marypages, St. Isidorus, Wikipedia, Meertensinstituut, pater Dries v.d. Akker over heiligen