Cultureel Brabant CuBra Jan Doms Winterpaleis Nawoord

INHOUD PALEIS

HOME

AUTEURS

TEKSTEN

INTERVIEWS

BEELDENDE KUNST

Nawoord & Verantwoording

Op 30 juli 2001 voltooide ik het script. Bijna vier jaar nadat ik op 4 november 1997 op zeereis vertrok met de Flinterhaven; de wilde vaart die mij – dat werd mijn queeste – zou moeten leiden tot het ‘Paleis om vier uur in de ochtend’. Vergezeld door mijn glazen pen, papier, penselen inkt en verf, gepakt in een rieten koffertje, speurde ik samen met mijn vriend en medereiziger Han Klinkhamer (schilder), zeeën, eilanden en kusten af.

Pas onder de schitteringen van het noorderlicht ontwaarde ik in het besneeuwde kustlandschap een verlaten wachttoren die de schepen bij nood moest waarschuwen voor de verraderlijke rotsen. Ja, dacht ik, dat is mijn ‘Paleis om vier uur in de ochtend’, bijna aan het oog onttrokken door de sneeuw die werd voortgejaagd op de wiekende vleugels van ijzige poolwind. Hoorde ik de wolven ? Huisde hier niet de kerstman ?

Op weg naar het zuiden, richting evenaar, keerde de Flinterhaven de straat van Gibraltar, waar de opkomende sterrenhemel een gevecht voerde met rode sluiers woestijnzand die voor ons opstoven vanuit de haven van Tanger, in de richting van Valencia aan de Middellandse zee, hoog over de bergketens heen. Een volgepakte kleine vissersboot vluchtte richting Gibraltar.

Na een eindeloze tocht over land werd ik op het perron van Madrid door de Gardia Civil ingesloten: "Pasa porte !"

Jaren eerder was ik bij Cheque Point Charley (1986) de grens van Oost-Duitsland overgestoken: "Ausweiss !" De beklemming van het niemandsland bracht mij er toe het script "Judaskuss" (1992) te schrijven waarin een jonge naamloze vrouw bedreigd wordt, gemarteld en tot verraad van haar geliefde gedwongen wordt; de jeugdige partizaan (ik-figuur) die in zijn onschuld tot het laatst strijd voert voor de gerechtigheid, trouw, het ideaal; de liefde voorbij.

Pas bij de tweede uitvoering van "Judaskuss" in de Franziskanerklosterkirche ~ Stadtmuseum Meissen (Dresden-Duitsland / 2000) slaagde ik er in deze naamloze vrouw een waarlijk gezicht te geven; tot vlees en bloed te maken.

Vanuit die ontdekking is de hoofdpersoon Valentina in "Het paleis om vier uur in de ochtend" tot leven gebracht; op drift geraakt door de gebeurtenissen in de gistende revolutie van 1917 en de nasleep van burgeroorlog; epidemieën van een land, onmetelijk groot doch uiteindelijk gevangen in de fuik van Lenin en Stalin; vol van terreur tegen de volkeren en met vermorzeling van elk individu dat...

Gustav Klucis, een avant-garde kunstenaar die tot het laatst de revolutie diende, is een van de kunstenaars die de stille dood vond (1937); door het socialistische systeem vermorzeld, gefussilleerd.

In zijn Retrospektive ~ Museum Fridericianum Kassel (1991) maakte ik ‘kennis’ met Valentina Kulangina, zijn onbekende vrouw die tevergeefs in de schaduw van Gustav haar kunstwerken maakte. Niets meer is daar van over, geen spoor; alleen, als stille getuigen, enkele bladen van haar dagboeken. Verdwenen was ze, in de vergetelheid.

De uitvoering

Op 15 september 2001 vond in een verlaten tuinbouwkas (eig. mevr. Ligtvoet en dhr. Kocx) de uitvoering plaats van ‘Het Paleis om vier uur in de ochtend’.

In de voorpublicatie beschrijft Astrid Klein Beekman: "Zo is er bijvoorbeeld het schip. Eigenlijk zijn het alleen maar een paar kruislings geplaatste glazen ‘balken’. Maar als de zon ondergaat, begint het schip te leven. Door het spel van licht en glas lijkt het schip weg te varen. En zo zit de voorstelling vol met glas, maar vooral met fantasie."

De recensente van het Brabants Dagblad tekende op: "Prachtverhaal ~ niet filmisch genoeg ~ een unieke belevenis ~ Het Paleis vervliegt meteen met de creatie op zich ~ alsof de makers, net als Valentina aan het eind zeggen: dat is alles, meer is er niet." Daar ‘tegenover’ staat het werk van de fotografen (Marc Bolsius en Joep Lennarts) bij het begin en tijdens de voorstelling.

Colofon

Script & Regie: © Jan Doms

Ontwerp & constructie: © Jan Doms i.s.m. © JanHein van Stiphout

Video-opnamen en -montage: © Christell Frints

Stem & présence ‘Valentina’: I.Né

Stem & présence ‘Osip’: Nol van Trier

Paard & Ruiter: Maartje met haar paard

Geluidsopnamen & composities: Studio Soundscapes ~ © Peter Hofland

Productie: © De Maatschap internationaal

Productie- & internetsupport: Shyama Sewpersad (met steun van vrijwilligers voor de publieksontvangst)

Video-beam: Sebastian Producties

Techniek & communicatie: technische ploeg & afd. public relations ~ De Vorst

Locatie Tuinbouwkas: Mw. Ligtvoet en Hr. Kocx te Ammerzoden

Reistekeningen & -foto’s: Jan Doms

Fotografie voorpublicatie Brabants Dagblad: Marc Bolsius

Fotografie recensie Brabants Dagblad: Joep Lennarts

Voorpublicatie Brabants Dagblad (citaten): Astrid Klein Beekman

Recensie Brabants Dagblad (citaten): Jackie Smeets

Redactie in digitale vorm: CuBra ~ Ed Schilders

Bronnen

Scheepsjournaal Flinterhaven 1997: © Jan Doms

Gustav Klucis Retrospektive Kassel 1991: Hubertus Gassner & Roland Nachtigäller c.s.

De zesdelige autobiografie van Konstantin Paustovskij: Konstantin Paustovskij 1970 e.v.

Revolutie in Rusland ~ bundel Van week tot Week: auteurs Volkskrant 1987

Filmarchief ~ Potemkin

En:

Vele andere publicaties over de Russische Avant-garde.

Citaten

In het script komen historische feiten voor, waarbij zo veel mogelijk de authentieke bron (i.b. bij het gebruik van de Duitse en de Engelse taal) is gevolgd. Dat geldt ook voor de berichtgeving over de Portugal en de Morjak, die ontleend zijn aan Paustovskij. Bovenal is geput uit het ‘Scheepsjournaal Flinterhaven’ dat door mij opgetekend is, aangevuld met beschrijvingen van de plaatsen in Moskou, waar ik ben geweest.

Daarbij teken ik aan dat soms onmerkbaar feit en fictie in elkaar overgaan; dat bewerking heeft plaats gevonden van de spaarzame citaten die in het script voorkomen.

Personages

Alle voorkomende personages en karakters zijn volkomen fictief. Dat geldt voor Valentina, Osip, waarvan het bestaan berust op historische bronnen, maar ook voor de vader van Valentina, der Holländer, Schwarzer Anna, Coocky, Il Capitano en matroos, Waardin van het Zeemanshuis, der Hafenkommandant, Paustovskij (de schrijver) en andere personen die op de achtergrond aanwezig zijn. Elke gelijkenis kan slechts toeval zijn.

© Jan Doms 12 november 2001