We hebben het al een paar keer over de schietgebedjes en litanieën gehad die in de oorlogsjaren bekend waren. Nico Verhoof uit Tilburg gaf me inzage in zijn omvangrijke collectie echte bid- en gedachtenisprentjes en in het bijzonder in de prentjes die direct betrekking hebben op de oorlogssituatie. Het oudste daarvan heeft op de voorzijde een afbeelding van Jezus met doornenkroon en op de achterzijde een ‘Gebed tegen den oorlog’. Het opmerkelijke is dat het al uit 1934 dateert. Vervolgens is er een ‘Gebed voor de jeugd om de vrede te verkrijgen’ uit 1939, met op de voorzijde Maria met kind en de tekst Regina Pacis (Koningin van de Vrede). Ook de meeste prentjes uit de oorlog zelf dragen afbeeldingen van Maria. Een daarvan richt zich tot Onze lieve vrouw ter Thuiskomst. De afbeelding laat o.a. rokende fabrieksschoorstenen zien, en we nemen daarom aan dat het gebed bedoeld was voor degenen die vanwege de Arbeidsinzet gedwongen werden in Duitsland te gaan werken. Het hierbij afgebeelde kerstprentje komt uit Vlaanderen en was bedoeld voor de behouden terugkeer van krijgsgevangen. Het prentje van de vrouw, geknield voor een veldkapel, en met om haar heen het oorlogsgeweld, werd in 1941 uitgegeven bij gelegenheid van een priesterwijding in de Sint Jan. De tekst luidt: Red Brabant.

Een interessant onderdeel van de collectie van Verhoof is ook een vouwblaadje met ‘Gebeden tijdens luchtgevaar’. Daarmee kon een volle aflaat verdiend worden door ‘allen die tijdens een luchtaanval godvruchtig uitspreken het schietgebed: Mijn Jesus Barmhartigheid.’ Er zijn wel twee voorwaarden. ‘Het schietgebed,’ zo wordt nogmaals benadrukt, ‘moet worden uitgesproken, wanneer het luchtbombardement is begonnen.’ Verder dient de spreker vrij van zonde te zijn. Als er in de schuilkelder ook een priester aanwezig is, dan is het aan te bevelen eerst bij hem ‘een oprechte biecht te spreken’. Achterop staan nog diverse andere schietgebeden waarmee 300 of 500 dagen aflaat te verdienen zijn.

Meestal worden dus Jezus en Maria aangeroepen, maar de heer Verhoof heeft ook een Vlaams prentje van de heilige Donatus. De noodhelper Donatus werd ook door Brabantse boeren aangeroepen ter bescherming tegen onweer, hagel en vuur. De Brabantse dichter Jan Elemans heeft Donatus daarom met veel gevoel voor humor ooit beschreven als een ‘waardevaste polis/ voor allen/ die zijn onderverzekerd. Op het Vlaamse prentje wordt Donatus ‘Beschermheer tegen Bliksem en Luchtaanvallen’ genoemd. Want net als de bliksem en de hagel kwamen ook de bommen van boven.

KLIK HIER OM TIEN PRENTJES TE BEKIJKEN

Reactie:

Geachte heer Schilders,
Naar aanleiding van uw vermelding van de noodhelper Donatus en Jan Elemans
denk ik dat u niet weet dat Elemans zich heeft laten inspireren door de
"Onderlinge Verzekeringsmaatschappij Donatus", die zich vooral bezighield
met het verzekeren van kerkelijke bezittingen, zoals kerken, inventarissen
van kerken enz.
Ik meen dat de verzekeringsmaatschappij nog bestaat.
Met vriendelijke groeten,
Paul Peters