Humoristen weten er alles van: zet de kijker of de toehoorder op het verkeerde been. Ook in de oorlogshumor werd graag gebruikgemaakt van deze techniek. We hebben in deze serie bijvoorbeeld al geschreven over de oorlogsprenten die vier vette varkens voorstelden. De tekst bij de prent nodigde uit om het papier zo te vouwen dat het ‘vijfde varken’ verscheen. Wie dat goed deed, kreeg het portret van Hitler te zien. Willem Vreeburg herinnert zich hoe zijn vader hem vertelde over de verkiezingsaffiches (vóór 1940) van de NSB-kandidaat, genaamd Vlekken. Die wilde burgemeester worden, en op de aanplakbiljetten stond (verticaal) de tekst: N/S/B/Vlekken. Alle affiches werden vervolgens beklad met aanvullende tekst, en wel als volgt: N(atte) S(cheten) B(ruine) Vlekken.

Van Han Meeuwissen kreeg ik een anekdote over de luiken voor het raam van een fietsenhandelaar. Op die twee luiken stond een tekst. Het linkerluik waaide dicht, en daarop stond te lezen (van boven naar beneden): Weg/ met de/ moffe/ leve/ de/ Koningin. Toen de Duitse politie kwam, opende de fietsenhandelaar doodeenvoudig het andere luik. Daar stond ook een tekst op, en nu stond er ineens te lezen: Weg(ens vakantie gesloten)/ met de/ moffe(len gaat gewoon door)/ leve(ring a contant)/ de (Fietsenhandel)/ Koningin(newal 16).

Natuurlijk zijn dergelijke zaken nooit echt voorgevallen maar rasechte mengelingen van raadsels en moppen. Meeuwissen geeft dat eigenlijk ook al zelf aan als hij schrijft dat hij dit verhaal kent van een ‘gevouwen blaadje’, met in het midden de fietsenetalage en aan weerszijden de luiken. Hij schrijft: ‘Zo circuleerde het vouwblaadje destijds bij mij op school.’

Een origineel exemplaar van een anti-Hitler vouwblad werd me gestuurd door Inez Tuerlings. ‘In 1944’, zo schrijft ze, ‘liep ik daarmee in onze winkel. Onze pa heeft het me afgepakt.’ En vader Tuerlings verborg het zo goed dat Inez het pas herontdekte bij ‘de boedelopruiming van ons moeder in 1992’. De voorzijde laat Hitler zien in zijn nachthemd. Door het blad te vouwen, kun je hem allerlei koppen, lijven, en schoenen geven. Uiteindelijk kun je het blad zo vouwen dat Hitler zit te doen wat u kunt zien op de afbeelding. 

Voor het volledige vouwblad: KLIK HIER