Geheugensteuntjes

Ed Schilders

De inzendingen van de lezers van deze rubriek maken bij andere lezers weer de meest onverwachte herinneringen los. Niet alleen aan liedjes en spotverzen uit de oorlogsjaren, maar ook aan de toenmalige omstandigheden. Zo verhaalt P. v. Giersbergen (ik hoop dat ik de naam goed lees) hoe haar liedjesschrift bij een inval van de Duitsers niet gevonden werd, maar hoe daarbij haar zus, die koerierster was in het verzet, gearresteerd werd. De zus werd gevangengezet in Haaren en Vught, maar overleefde de ellende. ‘Ze is nu 83 jaar’, schrijft Van Giersbergen. Zo wordt het invoelbaar dat de ouders van mevrouw M. Altenburg het liedjesschrift van dochterlief in 1943 voor alle zekerheid toch maar verbrand hebben ‘om veiligheidsredenen’.

Liedjes, spot, en humor, moesten een clandestien leven leiden, en daarom krijgen we ook veel vragen die het geheugen moeten opfrissen. Vaak lukt dat. Zo hebben Ties Elands en Jan Kerkhof de vraag van Carel ten Horn beantwoord hoe de tekst ook al weer was die begint met: In Rhenen zijn velen gevallen. Dit blijkt een ontroerend lied te zijn waarin twee strijdmakkers een afspraak met elkaar maken: Zij hadden elkander gevonden/ Zij hadden elkander zo lief/ Als een van hen beiden kwam te sterven/ schreef de ander zijn moeder een brief. Op zijn beurt vraagt Jan Kerkhof zich af hoe een ander lied over de Duitse inval precies luidde. Het begint zo: Het was op een vrijdagmorgen/ de tiende dag in mei/ dat Hitler het bevel gaf/ door Nederland trekken wij/ Een half uurtje later/ de grens stond op zijn kop/ de Duitsers waren binnen/ dat was voor Holland een strop. Het toeval wil dat Kerkhof ook een vraag instuurde over een lied met de regels: Nederland is gevallen door verraad/ Engeland kwam natuurlijk weer te laat (in het begin van de oorlog was er nog niet veel vertrouwen in de Engelse politiek). Toeval, want in het liedjesschrift van P. v. Giersbergen staat een tekst onder de titel: Nederland is gevallen door verraad. Ik vermoed dat dit een variant is op een lied dat aan het begin van de oorlog gezongen werd, want de tekst uit het schrift van Van Giersbergen gaat over het einde, over de bevrijding: Maar de dag der vergelding breekt nu aan/ Dat wij Mussert op zijn sodemieter slaan/ Daarom viert ons landje feest/ Zoals nimmer is geweest/ Nederland is gevallen door verraad. Karel Verkerk stuurde al in november vorig jaar een flard van deze tekst op met de vraag hoe het geheel luidde, want, zo schreef hij, ‘die herinnering is te ver weg’.

Zo ziet u: samen komen we er wel uit. Zelfs na zestig jaar.