Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

63ste Jaargang - juli 2013

¶ Jan Smeets, Ik laat me niet kennen. Bilthoven: Celadon, 84 pp., ISBN 978-90-8948-000-2, pb., € 14,95.

 ©Brabant Cultureel / Brabant Literair – juni 2013

Extraverte Jan Smeets op introverte momenten

Wie Jan Smeets kent, kent hem vooral als podiumdier en performer. Jij begon echter ook al als middelbare scholier te dichten en is daar nooit mee gestopt. Onlangs verscheen een selectie uit zijn poëtische oeuvre. Een mooie en verrassende bundel, juist ook voor wie Jan Smeets meende te kennen.

door JACE van de Ven

Jan Smeets (1945), oud-theatermaker bij Toneelwerkgroep Proloog en oud-consulent bij het Brabants Centrum voor het Amateurtoneel – nu Kunstbalie – schreef tijdens zijn werkzaam leven meer dan honderd toneelstukken en meer dan duizend liedjes. Daarbij trad hij misschien wel vijfduizend keer op als toneel- of poppenspeler, liedjeszanger of performer in het algemeen en deed hij ontelbare regies in het Brabants amateurtoneel.

Veel van wat hij deed was gelegenheidswerk, optredens bij jubilea of andere feesten. Als gevolg daarvan was bijna alles wat hij maakte eenmalig, functioneel op een bepaald moment, maar niet voor herhaling vatbaar. Ook zal het begrijpelijk zijn dat heel wat van die ontelbare performances niet altijd veel diepgang hadden en vaak gemaakt leken om het plezier van het spelen en schrijven. Wel wist hij altijd heel goed waar hij mee bezig was, hetgeen ook blijkt uit zijn publicaties over toneel en theatermaken, maar hij had zich nou eenmaal een dienende rol als gebruikstheatermaker aangemeten en leek daar al zijn tijd in te steken.

Dat duurt al ongeveer vijftig jaar voort. Als voormalig kunstredacteur van het Brabants Dagblad en als theaterliefhebber in het algemeen ben ik in mijn leven vaak op Jan Smeets gestuit en hoewel hij me altijd amuseerde, vroeg ik mij vaak af: moet hij niet eens wat minder doen en zich eens een langere tijd in één tekst of één voorstelling verdiepen. Maar dat leek niet in hem te zitten en dat was ook niet erg, hij kan wijzen op grote groepen amateurkunstenaars en liefhebbers van kunst en cultuur die enorm veel aan hem te danken hebben. Iedereen zijn functie, en voor de invulling van zijn functie door Jan Smeets mag iedereen zijn petje afnemen. Dan maar geen fijnzinnig oeuvre waar jarenlang aan is gepolijst, dacht ik.

Intiem

Maar ik had het mis, al de tijd dat hij met theater en theaterteksten bezig was, blijkt Jan ook heel overdachte gedichten te hebben geschreven. Sensibele teksten die voortkomen uit een zich voortdurend verwonderen over het leven en de plaatsen waarin dat geleefd wordt. Toevallige ontmoetingen leiden bij hem tot retrospectie en vooral tot beelden, herkenbare beelden die beklijven. Zoals de achterflap van de dichtbundel Ik laat me niet kennen die hij onlangs uitbracht te lezen staat, zijn soms ‘de ervaringen of emoties, die hij wil vastleggen te delicaat, te intiem voor het grote gebaar op het podium of voor de dwingende structuur van een liedtekst. In deze bundel laat Jan Smeets zich nadrukkelijk kennen van zijn minder uitbundige kant.’

Zo is het, de bundel is meer dan de moeite waard en toont de extraverte Jan Smeets van zijn introverte kant. Ongelofelijk, dat iemand die zoveel gesproken heeft al die jaren nog zoveel heeft kunnen verzwijgen. Als bewijs van Jans kunnen, hier het gedicht Ardeche:

wat heet

rust

boven de stroom van gesmolten

stenen voeren libellen een luchtslag

tot de zon hun vleugels van

latten en canvas in vlam zet

zelf blijven ze buiten schot, maar

van beide oevers klinkt aanhoudend

’t artillerievuur van krekels

en midden in de stilte van de

stroom – vastgelopen tussen de

zerken van een dorpskerkhof een

dode pad, een verlaten pantserwagen

wat heet

vredig