Brabant Cultureel • Brabant Literair
Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur
62ste Jaargang - oktober 2013
| HOME BC / BL | Contact / Reageren | Archief Brabant Cultureel | Archief Brabant Literair |
¶ Gerard Buenen / MVRDV, De Glazen Boerderij. Biografie van een gebouw. Rotterdam: nai010 uitgevers 2013, 392 pp., ISBN 978-94-6208-087-4, pb., € 25,00.
©Brabant Cultureel / Brabant Literair – oktober 2013
Glazen boerderij in Schijndel
De bekende architect Winy Maas werd geboren in Schijndel en gaf dit dorp in de Meierij nu een architectonische trekpleister van wereldformaat. Een boerderij, helemaal van glas, die geen boerderij is, maar een functioneel gebouw aan dorpsplein en winkelstraat. De opening vond plaats op 17 januari 2013. Het hele verhaal over dorp en boerderij is vastgelegd in een fraai boek.
door Lauran Toorians
Schijndel is al lange tijd een dorp dat bovengemiddeld aan kunst in de openbare ruimte doet; of deed, want ook hier slaat de bezuinigingswoede toe. Het is er mogelijk een heuse beeldenwandelroute af te leggen langs sculpturen in allerlei soorten en maten. En het dorp bezit in Museum Jan Heestershuis een kunstenaarsmuseum met een heel aardig expositiebeleid. Mocht dit al voldoende zijn om Schijndel in de groene Michelingids een ster te geven (‘interessant’) dan mag het dorp nu gaan rekenen op twee of misschien zelfs wel drie sterren: ‘Een omweg waard’ is het voortaan zeker voor wie een beetje cultureel reist, en voor architectuurliefhebbers zou Schijndel zelfs wel ‘een reis waard’ kunnen zijn geworden.
Foto Piet den Blanken
Aardig is dat Schijndel dit architecturale hoogstandje dankt aan een geboren Schijndelnaar, de inmiddels internationaal bekende stedenbouwkundige en architect Winy Maas (1958). Maas omschreef zijn geboorteplaats ooit als ‘het lelijkste dorp’, deed al in 1980 een poging om de burgemeester tot inkeer te brengen en heeft nu – met engelengeduld en grote inventiviteit – een prachtig gebouw neergezet dat zijn weerga niet kent. Wie bedenkt het ook: een glazen boerderij die geen boerderij is, op een plek midden in het dorp, waar nooit een boerderij stond, en die er toch uitziet alsof het altijd zo is geweest. En dat voor een architect die zo nadrukkelijk ageert tegen behoudzucht en retro-architectuur.
Foto Piet den Blanken
Fotoprint
Sinds de ravage die Operatie Market Garden in 1944 aanrichtte, heeft Schijndel een buitenproportioneel groot Marktplein gehad. De winkelstraat loopt er langs en het lange gat in de verder aaneengesloten rij winkels was één van de redenen om hier te willen bouwen. In de loop van de jaren zijn diverse bouwplannen bedacht en weer afgewezen en gelukkig is het hier nooit gekomen tot de zielloze combinatie van nieuw en retro die al zoveel dorpskernen om zeep hielp. Bladel en Chaam, om er maar twee te noemen, vielen voor deze verleiding en zijn nu totaal uitwisselbaar met tientallen andere slachtoffers.
Foto Piet den Blanken
Aan de overkant van het plein in Schijndel staat de monumentale St. Servatiuskerk met zijn middeleeuwse toren. Wie nu van die zijde het plein opkomt, wordt verrast door een grote, typisch Meierijsche langgevelboerderij. Wie dichterbij komt, ziet dat er iets niet klopt. De boerderij glanst en spiegelt in de zon, is hoger en groter dan hij hoort te zijn en blijkt, naarmate we naderen, op een aantal plekken doorzichtig. En inderdaad, het hele gebouw, wanden en dak, is van glas dat is voorzien van een ingenieuze fotoprint. Op een aantal strategische plaatsen is die print onderbroken om te zorgen dat de in het gebouw gevestigde winkels, horeca en instanties zichtbaar zijn en etalages kunnen hebben. In de overgangen lijkt het juist alsof een boerderij zich spiegelt in de etalageruit.
Foto Piet den Blanken
Aan de andere zijde, langs de winkelstraat, is de uitvergroting van de boerderij doorgezet in een kingsize picknicktafel die daar voor de boerderij staat. De leilinden die het beeld hier afmaken, lijken hun schaduw op de boerderij te werpen, maar ook die schaduw is geprint. Het effect is verbluffend. Disneyland en Efteling werden al aangehaald om het gebouw te typeren en Cobouw – de krant voor bouwend Nederland – omschreef het gebouw als ‘prachtige kitsch’ (en dat bedoeld als een groot compliment). Ik weet niet of dit het goede woord is, maar als het kitsch is, dan wel veel beter dan die van een Jef Koons of Damian Hirst.
Eenmaal binnen in het gebouw is het vervreemdende effect nog groter dan aan de buitenkant. Dat komt doordat wanden en dak nu eenmaal van glas zijn en de print er dus aan de binnenzijde net zo uitziet als aan de buitenkant. Ook binnen, bijvoorbeeld gezeten aan een cafétafel, kijk je dus tegen de buitenmuur en de rieten kap aan. De binnenwanden die de verschillende functies binnen het pand van elkaar scheiden zijn niet van glas. Wat dat betref is er sprake van een ‘gewoon’ gebouw.
Foto Piet den Blanken
Anekdotes
Bij gelegenheid van het opleveren verscheen een bijzonder fraai uitgevoerd boek dat het eerste is in een reeks over het oeuvre van Winy Maas en zijn collega’s in het bureau MVRDV. De auteur is Gerard Buenen, maar het boek bevat ook veel documentatie van Maas zelf. Naast prachtig fotowerk van Niels Stomps waarin ook de dorpse sfeer van Schijndel goed is gevangen, vinden we hier een uitgebreide documentatie over het denk- en maakproces waarvan de glazen boerderij het resultaat is. Zo onderzocht Maas een groot aantal traditionele boerderijen in en om Schijndel om tot een ‘ideale boerderij’ te komen en wordt hier ook helder gemaakt hoe de print op de glasplaten tot stand kwam. Hoe ‘echt’ de boerderij op het eerste gezicht dus ook oogt, wat we zien is een goed doordachte compilatie van allerlei elementen die een dergelijke boerderij maken tot wat zij is, en dat geldt ook voor de maatvoering, de verhoudingen.
Ook de hele voorgeschiedenis van dit gebouw en de omgeving waarin het staat, is in het boek beschreven. Dat gaat zo ver dat we eigenlijk een geschiedenis van Schijndel krijgen, en dat op een manier zoals we die ook kennen uit uitgaven van heemkundekringen. Feiten en anekdotes wisselen elkaar in een bonte stoet af. De auteur is journalist en hoofdredacteur van het Schijndels Weekblad en is dus goed op de hoogte, juist ook van de politieke verwikkelingen rond deze bouwlocatie, en hij is gezegend met een vlotte pen.
Toch doemt regelmatig de vraag op wat al deze kennis doet in een boek over de glazen boerderij, vooral wanneer we een anekdote of weetje voor de tweede maal tegenkomen. Het boek hinkt hiermee enigszins op twee gedachten. Enerzijds is het duidelijk bedoeld voor de Schijndelnaren die allicht trots zijn op ‘hun’ Winy Maas, maar nog lang niet allemaal overtuigd van de schoonheid van dit gebouw, en anderzijds is er het brede – wereldwijde – publiek van architectuurliefhebbers die het leuke verhaal over de grote veldslag bij Boxtel (niet eens Schijndel) in 1794 geen bal interesseert.
Rondlopen
Hoe dan ook: zowel de glazen boerderij als het boek zijn zeer de moeite waard. Het gebouw is fascinerend genoeg om er zes keer omheen te lopen en steeds weer andere details te zien, en biedt vervolgens met snackbar en café gelegenheid tot overdenking met een hapje en/of een drankje. Het boek biedt een aardige mix van verdieping en vermaak en laat thuis ontdekken welke details ook bij zes keer rondlopen zijn gemist.