Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

62ste Jaargang - oktober 2013

Jacques Maassen. foto Johan van Gurp / Stadsarchief Breda

Jacques Maassen is in actie te zien en te beluisteren in enkele filmpjes op Youtube, bijvoorbeeld:

www.youtube.com/watch?v=dxkLjSOTFFI

www.youtube.com/watch?v=-YNxV_84r00

©Brabant Cultureel / Brabant Literair – oktober 2013

Jacques Maassen, muzikaal ambassadeur van Breda

Jacques Maassen, voormalig stadsbeiaardier van Breda, overleed in de namiddag van vrijdag 27 september 2013. Hij werd 65 jaar. Zijn verdiensten voor de stad waar hij werd geboren zijn enorm.

door Rinus van der Heijden

Wel een mooie uitspraak van een man die het promoten van beiaardmuziek tot zijn levenswerk maakte: ‘Ik speel voor een publiek dat ik niet zie. De mensen horen het wel, maar de meesten luisteren niet.’ Het is een uitspraak die relativerend en realistisch tegelijk is. Want pure beiaardliefhebbers zijn er maar weinig. Het merendeel van mensen die met deze carillonmuziek in aanraking komen, is winkelend publiek, dat wel of niet gewild de klokkenmuziek over zich heen krijgt.

Bovenin de toren staat een huisje met daarin de speeltafel van het carillon. foto Johan van Gurp / Stadsarchief Breda

Jacques Maassen trok zich van dit gegeven echter niets aan: hij speelde wat hij wilde. En daarmee bediende hij de mensen ver beneden zijn 65 meter hoge zitplaats in de Grote Kerk van Breda met het breedst denkbare repertoire dat je je kunt bedenken. Van Vader Abraham tot Händels Water Music, van het clublied van NAC tot Abba. ‘Ik speel letterlijk overal op in,’ zei hij eens, ‘ook op smartlappen.’ En gegarandeerd dat het niet voorbereide publiek op straat daar toch van heeft genoten.

1509

Jacques Maassen was de twintigste stadsbeiaardier van Breda, in een traditie die stamt uit 1509. De eerste die we met naam kennen is Tomaes den Beyaert, die vanaf ongeveer 1526 de beiaard bespeelde.

Jacques was bij zijn aantreden in 1975 de derde in rij die Maassen heette. Zijn grootvader Jacobus A. Maassen kwam in 1923 vanuit Limburg naar Breda, vermoedelijk omdat hij was getrouwd met een tante van jazzmusicus Joep Peeters, ook zo’n bekende Bredanaar. Jacobus Maassen werd vrijwel onmiddellijk benoemd tot stadsbeiaardier. Hij vervulde de functie tot 1946, toen zijn zoon Peter de beiaardstoel overnam. Waarna diens zoon Jacques in 1975 de Bredase beiaard ging bespelen. Op 1 december 2012 ging de jongste Maassen, Jacques’ zoon Paul (1981) de gemeentelijke verplichtingen aan. Negentig jaar onafgebroken dus al een Maassen in de toren.

Jacques Maassen, in 1947 geboren in ’t Ginneken, beschouwde zichzelf niet alleen als beiaardier, maar ook als Bredanaar en muziekwetenschapper. Als componist schreef hij 26 composities voor beiaard solo en vijf stukken voor beiaard met andere instrumenten en quatre-mains. Die stukken voor beiaard en andere instrumenten kwamen niet zomaar uit de lucht vallen. Als musicus beschouwde Jacques Maassen zijn in 1985 gestarte samenspelprojecten als het belangrijkste initiatief in zijn loopbaan. Die trots mag ook wel, want de combinaties van beiaard met andere instrumenten was vaak bizar. Zo ging de beiaardier samenwerkingsverbanden aan met Tibetaanse trompetten, een sitar, saxofoon, strijkkwartet, fanfare, dj met percussie en zelfs een kunstfluiter.

Jacques Maassen is 37 jaar stadsbeiaardier geweest. Niet verwonderlijk derhalve, dat hij met de huidige beiaard van de Grote Kerk – in 1929 in gebruik genomen – was vergroeid. In het begin van zijn carrière speelde Maassen braaf vanaf papier, maar later ging hij meer en meer improviseren. Wellicht dat daaruit zijn jarenlange opening op beiaard van het Bredase Jazzfestival is geboren.

Priester

Als kind had Jacques Maassen aanvankelijk een heel andere toekomst voor zichzelf voor ogen. Op zijn elfde ging hij naar een seminarie in Bergen op Zoom, omdat hij priester wilde worden. Maar al snel riep de muziek en in die hoek ook zijn carrière. Van 1976 tot 1984 werkte Jacques Maassen als docent schoolmuziek aan het O.L. Vrouwelyceum in Breda, waar hij onder meer de basis legde voor een schoolorkest. Van 1984 tot 2005 was hij directeur van de Nederlandse Beiaardschool in Amersfoort en daarnaast vervulde hij een groot aantal nevenfuncties, onder meer die van voorzitter van de Heemkundige Kring Engelbrecht van Nassau, bestuurslid van Breda Nassaustad, lid van de Commissie Cultuur Grote Kerk en voorzitter van Cappella Breda.

De beiaard in de Grote Kerk was Jacques Maassens ‘troeteldier’. Hij onderhield hem alle jaren dat hij stadsbeiaardier was en ging elk half jaar drie dagen ‘naar boven’ om nieuwe composities te versteken voor de speeltrommel van het automatische carillon, dat elk kwartier muziek laat horen.

Jacques Maassen bij ‘zijn’ klokken. foto Johan van Gurp / Stadsarchief Breda

Vijfentwintig jaar geleden werd Jacques Maassen getroffen door kanker. Hij genas ervan, maar de ziekte openbaarde zich in de loop van dit jaar opnieuw. Tot eind juni was Maassen nog actief, maar nadien ging het snel bergafwaarts. Daardoor heeft hij nog geen jaar van zijn pensioen kunnen genieten. Op 30 november vorig jaar beklom hij voor de laatste maal de 360 treden naar zijn beiaard, waar zijn zoon Paul een dag later zijn stoel overnam.

De Bredase componist Daan Manneke had aanvankelijk louter collegiale contacten met Jacques Maassen, maar in de loop der jaren werden die uiterst vriendschappelijk. De redactie van Brabant Cultureel vroeg hem op een persoonlijke manier afscheid te nemen van zijn vakbroeder. Hij schreef het volgende

In memoriam Jacques Maassen

Sedert lange tijd ken ik Jacques, aanvankelijk op een collegiale manier, en al vele jaren als een spontane, hartverwarmende muziekvriend. Op talrijke manieren ontmoetten we elkaar; soms met een spannend idee, een interessante vondst, een nieuwe compositie, een historisch visioen: het kon altijd nog gekker maar het was ook nog realistisch!

Zijn betrokkenheid en betekenis rondom de beiaard, als componist, als speler, docent/directeur van de beiaardschool en musicoloog is nauwelijks te overschatten.

Heel dichtbij kwam Jacques toen hij voorzitter werd van mijn kamerkoor, Cappella Breda. Zijn aanstekelijke en spontane drive hielden ons geweldig spits. Zijn humor, eruditie, wetenschappelijke bravour en flonkerend taalgebruik: wat zullen we dat allemaal missen.

Vele, vele jaren is Jacques de onbetwiste ambassadeur van Breda geweest! Het zal stil worden in de stad nu we zijn stem, in al zijn schakeringen, niet meer zullen horen.

Über allen Gipfeln ist Ruh...

Daan Manneke, Breda 30 september 2013.

Dichter Olaf Douwes Dekker schreef onderstaand gedicht op 11 augustus, toen hij nagelbijtend het verloop van de ziekte van Jacques Maassen volgde. De voormalige stadsbeiaardier werd toen verpleegd op de intensive care afdeling van het Amphiaziekenhuis in Breda.

de stadsbeiaardier

 

als uit de hoge hemel

dalen de noten neer

ook zonder zon lijkt alles

lichter, de kunst voorbij

het is een ambacht

 

handen hameren het klavier

van de stad, bij weer en wind

bij vallen en opstaan, beneden

loopt het leven door elkaar

 

de beiaard

danst van de daken

soms krult in een mondhoek

een glimlach van herinnering

er zijn er die stilstaan

en luisteren, herkennen

 

de jaren sleten

over de duizenden treden

de smalle stenen trap

vertelt van de nauwe gang

naar boven

waar de vogels wachten