HOME CUBRA

INHOUD AUTEURS

Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

62ste Jaargang - december 2013

 
HOME BC / BL Contact / Reageren Archief Brabant Cultureel Archief Brabant Literair
 
 

 

 

© Brabant Cultureel / Brabant Literair – december 2013

Hoe de vos de passie preekt

 

Schuimt! is een cultureel evenement in Tilburg dat in 2012 van de grond kwam en wordt gevoed door een aantal plaatselijke kunstenaars. De decembereditie van 2013 telde twee omstreden gasten: Diederik Stapel en Marthijn Uittenbogaard. Schuimt! poogde pedofilie en fraude tot kunst te verheffen.

 

door Rinus van der Heijden

 

Schuimt! is een podium voor voornamelijk mensen uit de literaire hoek die met gedichten, teksten, muziek, theater en wat dies meer zij, hun kunstenaarschap larderen. Dat kan leiden naar een onmetelijke breedte, want het zijn niet alleen kunstenaars die grenzen oprekken; het zijn vooral Tilburgse kunstenaars – lees literatoren – die limietloos hun kunsten voor zich uitdrijven. Gelukkig maar, zeg je dan.

De jongste aflevering van Schuimt! speelde zich af op zaterdag 14 december 2013 en werd geleid door schrijver, dichter en voorman van het Tilburgse schrijversgilde, Anton Dautzenberg. A.H.J. had het programma zelf samengesteld en presenteerde het met vliegend vaandel. Dit betekende een avond in gestrekte galop die de aanwezigen in muziekcentrum Paradox geen moment gunde om even in te kakken. Gaan, gaan, gaan, zo ontrolt zich nu eenmaal het leven van Anton Dautzenberg.

 

 

Anton Dautzenberg. foto Gemma van der Heyden

 

 

Twitteren

Dautzenberg leidde de avond zoetjes in. Met een smalende verwijzing naar weekblad De Tilburgse Koerier, dat weigerde aandacht aan Schuimt! te besteden, omdat de redactie het de zoveelste linkse hobby vindt. Even de aanwezigen kietelen dus, om daarna op z’n Dautzenbergs frontaal in de aanval te gaan: ‘Er mag hier vanavond niet worden getwitterd.’ Geen mens die zich afvroeg wat daarmee werd bedoeld. Maar kort daarop gaf de avond hier zelf het antwoord op.

Hoofdgast was Diederik Stapel. Maar dat er niet mocht worden getwitterd, lag uitsluitend aan de mystery guest die door de affiches was aangekondigd. Was er getwitterd, dan had in een mum van tijd de politie aan de deur gestaan. Zo meende althans Anton Dautzenberg. Ja, het had gekund. Want als zelfverklaard pedofiel Marthijn Uittenbogaard dat geheimzinnige gastje is, dan kun je het schudden in calvinistisch Nederland.

Maar Tilburg, dat vervaarde niet. Slechts één stel verliet licht mopperend de zaal. De rest aanhoorde Anton Dautzenbergs interview met ’s lands prominentste pedofiel. ‘Ik ben hier als mystery guest. Het kan zijn dat er mensen zijn die hier moeite mee hebben. Je merkt het aan de zaal, hè,’ waren zijn eerste woorden. En een geruststellende Anton Dautzenberg: ‘Ik merk dat jij meer begrip voor de tegenpartij hebt, dan omgekeerd.’

 

 

Marthijn Uittenbogaard. foto Gemma van der Heyden

 

 

Rolling Stones

Dat was het begin van één lang vrijgeleide voor de mens Uittenbogaard. Rolling Stones-bassist Bill Wyman werd erbij gehaald, die begin jaren tachtig een relatie had met een dertienjarig meisje; Jerry Lee Lewis die zich hetzelfde liet overkomen; Gerard Reve. Er kwam een lijn tot stand tussen pedofilie en crimineel gedrag door het verhaal over een depressieve moeder die haar kind doodde, waarop de veroordeling van een pedofiel volgde.

Het gesprek werd gaandeweg ongrijpbaar. Uittenbogaard onthulde dat hij een fan was van Pim Fortuyn. ‘Pim was veel liberaler dan mensen denken.’ En over seksueel beluste geestelijken: ‘Ik vraag me af of die paters in god geloven.’ En: ‘Als ik van die jongens van zestien jaar zie lopen, vraag ik me af: wat moet ik daarmee?’ En ook: ‘Ik vind dat de zedenwetten niet deugen. Wel natuurlijk als het om het welzijn van het kind gaat. Het moet wel om de feiten blijven gaan, niet om de moraal. Vrijheid blijheid zou ik zeggen. Laat kinderen zelf beslissen.’

Waarop Marthijn Uittenbogaard zelf de oplossing aandroeg voor al dit vervelends: ‘Kinderen en volwassenen moeten meer door elkaar heen gaan leven. Als er weer een kentering komt in het economische systeem, dan zie je dat in de seksuele moraal terug.’ Afwachten dus maar.

 

 

Uittenbogaard en Dautzenberg.  foto Gemma van der Heyden

 

 

Stapel

 Na de pauze trad Diederik Stapel aan, warm verwelkomd door Anton Dautzenberg. Hij heeft zich sinds april van dit jaar het lot van de frauderende hoogleraar aangetrokken. Uittenbogaard en Stapel, twee exponenten van het zondenbokmechanisme dat de buitenwereld in werking stelt als mensen over de schreef gaan. Gelukkig maar dat er dan een Anton Dautzenberg opduikt als de hellehond van hen die door hun fouten de zielepieten worden van deze maatschappij.

De beginwoorden van Stapel zetten de toon van dit Schuimt!-onderdeel dat door hemzelf en door Anton Dautzenberg zonder met de ogen te knipperen werd benut voor eigen voordeel. ‘Vandaag ga ik niet het slachtoffer spelen. Op een gegeven moment moet je de grot uit, de zon weer zien schijnen. Natuurlijk komt er dan weer iemand die een boek of een column schrijft. En dan ga je weer liggen. Het leuke is dat ik jou ontmoette en jij zei: laten we samen opstaan. Toen zijn we samen gaan schrijven.’

 

 

Diederik Stapel. foto Gemma van der Heyden

 

Over dat samen schrijven ging de rest van de avond. Schrijver en wetenschapper gingen voorlezen uit elkaars brieven. Sinds 8 april schreven ze er honderden aan elkaar. Interessant? Ach. Het duo heeft zich verenigd binnen De Fictiefabriek waarmee het ’t Opschonend Realisme van deze tijd te lijf wil gaan. Een postmoderne kijk op de wetenschap, zo noemen ze deze bezigheid. Maar er zat nog een tweede laag onder: met dat een-tweetje (drietje eigenlijk, want conservatoriumstudent Thomas Maarten van der Zwan wil ook mee) wil De Fictiefabriek aan een theatertournee beginnen.

 

Kunstenaarsduo

Een nieuw kunstenaarsduo in de baarmoeder van deze Schuimt! derhalve. Anton Dautzenberg is dat natuurlijk al lang, kunstenaar. Diederik Stapel manifesteerde zich alsof hij niet de universiteit als werkterrein heeft gehad, maar álle opleidingen van een kunstacademie heeft doorlopen.

De Fictiefabriek heeft zich al bij aardig wat schouwburgdirecteuren aangeprezen. Behalve in Tilburg hapte er nog geen een toe. De argumentatie berust op twee pijlers: we willen geen pedofiel op het podium. Of: we hebben morele bezwaren tegen Stapel. Even hypocriet natuurlijk als al die onkundigen die niets weten van pedofilie met al zijn achtergronden, maar die inmiddels het bloed van Marthijn Uittenbogaard wel kunnen drinken.

Waar het écht om ging was de ontluisterende manier waarop reclame werd gemaakt voor een nieuw cultureel initiatief dat ver voor de geboorte al dreigt te worden geaborteerd. Want er waren wederzijds pas twee brieven voorgelezen, toen een onraad ruikende Anton Dautzenberg aan de zaal vroeg of ze moesten doorgaan. Er werd nadrukkelijk ‘nee’ gebruld. Waarmee de avond ten einde was.

Een aflevering van Schuimt! waarvan je je afvraagt wat de culturele waarde ervan is. De twijfel sloeg al toe toen voormalig stadsdichter Esther Porcelijn als eerste van een kleine stoet artiesten het podium beklom en op voorhand het wapen van de manipulatie hanteerde om de aanwezigheid van Stapel – en Uittenbogaard – cultureel te verantwoorden: ‘(...) ik zag hoe ook Diederik tot zondebok werd bestempeld. En hoezeer dat ook terecht kan zijn, zal ik altijd strijden tegen het gemakzuchtig optillen, en aanwijzen, van een enkel individu als schuldig aan een grotere beweging en aan alles wat daarmee te maken heeft. (…) Ik vind dat walgelijk, want er zijn ook andere fraudeurs. Maar Diederik blijft het archetype (...).’

 

 

Stapel en Dautzenberg. foto Gemma van der Heyden

 

 

Pover

Schuimt! zegt van zichzelf dat het verrijkt, verheldert en verruimt. Getoetst aan deze decembereditie vallen alle drie deze karakteriseringen af. Deze Schuimt! was hooguit een povere verrijking voor de initiatiefnemers zelf, niet voor of van het gebodene. En verhelderen deed het ook al niet, al was het wel zo dat Marthijn Uittenbogaard in een theatrale setting nu eens de kans kreeg om in alle rust zijn denkbeelden uiteen te zetten.

En verruimen? De meeste kunstenaars die deze avond het woord namen, zullen van zichzelf hebben gedacht dat ze ruimte schiepen binnen de gedachtewereld van de toehoorders. Er waren immers genoeg ego’s onder hen die daar geen tegenspraak in duldden. Maar zeg nu zelf: een Diederik Stapel die behoorlijk langs het potje heeft gepiest, moet daar nog slechts de kant van zondebok worden bekeken? Loopt daarmee nog steeds niet parallel wat twee mensen eerder in de week tegen schrijver dezes zeiden: ‘Je moest eens weten hoeveel mensenlevens hij kapot heeft gemaakt’? Nee, dat willen de organisatoren van Schuimt! nu juist niet horen. Het gezeur moet afgelopen zijn, zodat de fraudeur zijn leven weer kan oppakken. Voor die kant van de medaille was nadrukkelijk gekozen.

 

Manipulatie

Zijn leven oppakken moet Stapel zeker doen. Maar de manier waarop deze vos de passie preekte, is volstrekt ongeloofwaardig. Zelfverzekerd sprak Diederik Stapel zijn publiek toe. O ja, hij had verkeerde dingen gedaan. Maar nu was het tijd voor de kunsten. ‘Moraal kan niet meer zijn dan toeval,’ zo had hij aan Anton Dautzenberg geschreven. Het is voor Anton te hopen dat vriend Diederik dat niet echt meent, want doet hij dat wel, dan is Dautzenberg het volgende slachtoffer van manipulatie. Maar dat is dan wellicht weer munitie voor een komende Schuimt!