Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

62ste Jaargang - december 2013

¶ www.tilburgjapan.nl

©Brabant Cultureel / Brabant Literair – december 2013

Yasuko Zetteler: via Afrika naar Tilburg

Ridder in de Orde van Oranje Nassau, die eer viel de Tilburgse Yasuko Zetteler-Nagano te beurt vanwege haar inspanningen voor de relaties tussen Japan en Nederland. Wat die simpele mededeling verhult, is dat ook Afrika een belangrijke rol vervult in haar leven en ze in feite via dat continent in Tilburg is beland.

door Lauran Toorians

Toeval en Albert Schweitzer hebben ervoor gezorgd dat Yasuko Zetteler-Nagano nu al ruim dertig jaar in Tilburg woont en daar op 8 oktober 2013 als eerste (en vooralsnog enige) Japanse ridder werd in de Orde van Oranje Nassau. De reden waarom die eer haar te beurt viel, is haar ononderbroken en onvermoeibare inzet voor de relaties – vooral ook culturele relaties – tussen haar vaderland Japan en Nederland. Het verhaal dat daaraan vooraf gaat, is echter minstens zo interessant.

Yasuko Zetteler-Nagano. foto Gemma van der Heyden

Metropool

Yasuko Nagano werd in 1955 geboren in Fukuoka, de hoofdstad van Kyushu, het zuidelijkste van de vier hoofdeilanden van Japan. Na haar middelbareschooltijd in deze stad met een lange geschiedenis en zo’n anderhalf miljoen inwoners, ging ze studeren in Tokyo. ‘Ik ben een stadsmeisje’, zegt ze dan ook van zichzelf en dat is nog steeds wennen in Nederland waar geen enkele stad het formaat van een metropool heeft. Na haar studie vond ze een baan bij een educatieve omroep in Japan, maar die bood weinig toekomstperspectief en ze wilde dolgraag iets van de wereld zien: naar Afrika.

Haar omgeving vond dat maar niks. Ga dan naar Europa of naar Amerika, smeekten ook haar ouders, maar het besluit stond vast en ze trok voor een half jaar naar Kenia waar ze in Nairobi aan een academisch instituut een studie volgde. Die duurde een half jaar en daarna had ze pas echt de smaak te pakken. Zij besloot nog niet naar huis te gaan, maar als backpacker verder Afrika in te trekken.

In beeld

Op dit punt van het verhaal begint Henny Zetteler in beeld te komen. Hij, afkomstig uit Overijssel, had zijn journalistenbaan in Emmen opgezegd en besloot naar Afrika te trekken. Hij deed dat door mee te reizen met enkele studenten die – zoals in die tijd wel meer avonturiers deden – een auto hadden gekocht om daarmee door de Sahara te rijden en dan die auto in Benin weer te verkopen. Die reis verliep voorspoedig, smaakte naar meer en ook hij besloot als backpacker verder Afrika in te trekken. In Kameroen kruisten hun wegen elkaar. ‘Op 22 oktober 1982’, weet Henny nog uit het hoofd.

Henny had onderweg bedacht dat nu hij toch ‘in de buurt’ was, hij een bezoek wilde brengen aan Lambaréné in Gabon waar Schweitzer in 1913 zijn hospitaal had gesticht. Yasoko vond dat een interessant plan, maar was inmiddels erg moe van het reizen en dus besloten ze samen een andere richting te kiezen. Omdat Yasuko ook de Atlantische Oceaan gezien wilde hebben, reisden ze naar de kust. Inmiddels was duidelijk dat ze bij elkaar wilden blijven.

De thuisreis was al even avontuurlijk. Eerst terug naar Kenia en van daaruit – nog steeds over land – via Sudan naar Egypte om van daaruit eerst naar Nederland te vliegen en vervolgens naar Japan. Dat betekende onder meer een lange autoreis in een konvooi met onder meer VN-medewerkers door Sudan waar juist de Tweede Burgeroorlog was uitgebroken. Het besef hoe gevaarlijk dat was, kwam pas achteraf, maar beide avonturiers benadrukken dat zij in Afrika nooit echt in gevaar zijn geweest en ook nooit ziek zijn geworden, ook niet op hun vele latere bezoeken aan het continent.

Yasuko en Henny trouwden in Emmen, maar kwamen al snel daarna naar Tilburg waar Henny opnieuw als journalist werk had gevonden. In 1984 werd daar hun dochter My geboren die nu alweer geruime tijd in Japan woont. Reis- en ondernemingslust kan de familie niet worden ontzegd.

Yasuko Zetteler-Nagano in Nairobi, 1981. foto Henny Zetteler

Fuji

Het moment waarop Yasuko in Tilburg terecht kwam, viel door een mooi toeval samen met de komst van Fuji, dat twee jaar daarvoor in Tilburg zijn eerste productiebedrijf voor foto- en diafilms en fotopapier buiten Japan opzette. Voor Tilburg was dat een gebeurtenis van belang, want de stad leed nog zwaar onder het wegvallen van de textielindustrie en de vestiging van Fuji vormde een grote doorbraak bij het aantrekken van nieuwe industrieën. Vanzelf ging dat allemaal niet, want Fuji is in Japan gevestigd in Minamiashigara, een plaats ter grootte van Waalwijk en met een sterk agrarische achtergrond.

Bovendien is in Japan de kennis van het Engels toch al niet zodanig dat bedrijfsleiders daarin gemakkelijk onderhandelen, terwijl correct taalgebruik in het Japans juist in dit soort zaken erg nauw luistert. Geen wonder dus dat als een van de zeer weinige Japanners in Tilburg, en bovendien met een academische opleiding, een uitstekende beheersing van het Engels en een open blik op de wereld, Yasuko Nagano de gedroomde tolk en intermediair werd tussen Tilburg en Minamiashigara. Om de contacten niet uitsluitend op Fuji te richten, kwam er in 1989 een stedenband die in Tilburg gestalte kreeg in de Vereniging Tilburg Minamiashigara (VTM).

Naast de economische contacten die bij dergelijke stedenbanden steeds belangrijker worden, was ook de culturele en sportieve uitwisseling tussen beide steden zeker in de beginjaren van de vereniging erg belangrijk. En bij alle contacten was Yasuko betrokken als bestuurslid van VTM, als tolk en in Japan vaak ook als gids.

Het zit haar dan ook een beetje dwars dat toen burgemeester Noordanus in het bijzijn van zijn Japanse ambtgenoot Kato haar de eretekenen opspeldde, hij uitsprak dat in zijn optiek de relatie tussen beide steden toch vooral een economische band zou moeten zijn. Niet alleen hecht zij persoonlijk nu juist aan de bredere culturele contacten, maar de relatie tussen beide steden wordt zo ook een beetje als die tussen David en Goliath. Minamiashigara is geen grote industriestad en heeft in dat opzicht naast Fuji niet zoveel te bieden, dus een Japanse tolk die beleefd wil blijven komt met zo’n opmerking op zo’n feestelijk moment in de problemen.

Inburgeringscursus

Wat ook steekt, maar daar kan Noordanus weinig aan doen, is dat Yasuko momenteel een verplichte inburgeringscursus volgt. Ze woont hier nu ruim dertig jaar, heeft de gemeenschap al die tijd geen cent gekost en wel Tilburg actief helpen opstoten in de vaart der volkeren, spreekt moeiteloos – niet accentloos, maar dat is bijzaak – Nederlands en moet nu inburgeren alsof ze een willekeurige nieuwkomer is. Ze kan erom lachen, maar als een boer met kiespijn.

Dat Nederland niet altijd aardig is voor nieuwkomers, heeft ze ook zelf ervaren. Niet dat het haar slecht is bevallen en in haar omgeving vond en vindt ze vooral aardige mensen, maar wat doe je als je recht vanuit de keuken de voordeur opent en er dan een man aan deur staat die vraagt of er iemand thuis is. ‘Ik ben thuis, ik woon hier,’ zei Yasuko, maar de man keek niet begrijpend en ging weer weg. Maar ze is dan ook weer de eerste om toe te geven dat Japanners ook racistisch kunnen zijn en Henny moest ook enkele drempels nemen voordat zijn schoonfamilie hem volledig accepteerde. Hij kan er zo smakelijk over vertellen dat hij er zelfs tijdens de begrafenisceremonie van zijn schoonmoeder de familieleden om kon laten lachen. Zo kan het dus ook.

Yasuko Zetteler-Nagano in de Japanse kamer van haar woning waar zij soms nog wel eens op traditionele Japanse wijze thee zet. foto Gemma van der Heyden

In Tilburg gaf Yasuko tien jaar lang les op de Japanse Zaterdag School die daar tot stand is gekomen en daarnaast werkte ze voor verschillende Japanse bedrijven in Nederland. Momenteel geeft zij aan huis nog steeds lessen Japans, onder voorwaarde dat er voldoende aanmeldingen zijn en het tussen het drukke reisschema van de Zettelers valt in te passen. Hun lange reizen door Afrika hebben geleid tot vriendschappen over de hele wereld en het paar reist nog steeds graag en veel, al is dat sinds kort niet meer met de rugzak. Toen Henny enkele jaren geleden met prepensioen ging, overwogen zij serieus om naar Afrika te verhuizen. Plotselinge gezondheidsproblemen van Yasuko – die nu gelukkig weer gezond is – gooiden toen roet in het eten en leidden tot een heroverweging van deze drastische stap.

Helemaal uit beeld is een verhuizing echter nog niet. ‘Ik mis Japan niet echt,’ zegt Yasuko enkele malen tijdens het interview. Ze beseft dat ze al zo lang in Nederland woont dat ze in Japan, ook voor haar familie, nu geen echte Japanse meer is. De manier waarop ze in het leven staat en haar manier van doen en van praten zijn anders geworden. Volledig Nederlands is ze echter ook niet. Van zijn kant, beseft Henny dat hij nooit Japanner zal worden. Hij spreekt de taal nog steeds niet echt goed en het zal niet meevallen daar in te burgeren (verplicht of anderszins).

Yasuko en Henny Zetteler in de straat waar zij wonen. foto Gemma van der Heyden

Afrika

Ook in dit opzicht blijkt Afrika voor beiden een zegen te zijn geweest. Het is niet zomaar het continent waar ze elkaar leerden kennen, maar het was ook voor hen allebei even vreemd en nieuw en daarmee een mooie culturele buffer tussen Nederland en Japan. Allebei ‘halverwege’ en met het Engels als taal om elkaar in te leren kennen, dat schept een situatie waarin niemand een natuurlijk overwicht heeft.

Maar ook Afrika is sinds 1983 sterk veranderd. Zelfstandiger geworden, met als gevolg dat er anders tegen buitenlanders wordt aangekeken. Misschien niet per se vijandiger, maar wel met meer afstand. Voorlopig dus nog geen emigratie, maar wel reizen, veel reizen. En thuis, in Tilburg, hangt een grote kaart van Afrika aan de muur en hebben ze een traditionele Japanse theekamer ingericht. Eigenlijk is thuis dus gewoon thuis, in Tilburg.