Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

63ste Jaargang - februari 2014

Mattie Schilders. foto Gemma van der Heyden

¶ www.mattieschilders.nl

©Brabant Cultureel – februari 2014

Mattie Schilders heft scheiding hemel en aarde op

Hij moest misschien eerst wel 62 worden om zijn kunstenaarschap goed te kunnen overzien en te concluderen: als uniek mens kan ik wel iets toevoegen aan de kunst, maar dan moet ik mezelf telkens verbeteren. Mattie Schilders weet dat alles al is gedaan in de schilderkunst. Zijn levenstaak is nu wetmatigheden anders in beeld te brengen.

door Rinus van der Heijden

‘The Confessions of Dr. Dream’, zoals de progressieve rockartiest Kevin Ayers veertig jaar geleden zong? Of de naakte waarheid om het harde bestaan van een kunstenaar van rafeligheden te ontdoen en het scheppende werk in een realistisch kader te plaatsen? Mattie Schilders is duidelijk in de tweede optie terecht gekomen. ‘Ik krijg nu tekenen van mijn levenswerk: door oog in oog te blijven staan met wat ik wil maken, kan ik mezelf verbeteren en vernieuwen. Dat is echt iets van mezelf aan het worden.’

Woorden van een twijfelaar wellicht. Jazeker, zou zomaar kunnen. Maar in het geval van de Tilburgse schilder zijn het conclusies die voortvloeien uit jarenlang hard werken om figuurlijk de top van de berg te bereiken, welke plek in zijn oeuvre letterlijk de belangrijkste plaats inneemt. Want dat oeuvre is volledig geschraagd op ‘landschappelijkheid’. En om landschappelijkheid goed te kunnen overzien, is de top van een berg de beste plek.

Mattie Schilders. foto Gemma van der Heyden

Schilders schildert landschappen, maar niet naar de natuur. Dat lijkt een contradictio in terminis, want een landschap is immers de natuur. Deze kunstenaar neemt kennis van een landschap, slaat dat op in zijn geheugen, waarna hij het in zijn atelier aan het doek toevertrouwt. Hij schildert derhalve niet het zichtbare, maar hetgeen zich in zijn hoofd voltrekt. Daarmee schept hij iets nieuws, met (acryl)verf maakt hij tastbaar wat in feite een denkbeeldige wereld is geworden. De herinnering aan wat hij eerder zag wordt het nieuwe, nog nooit vertoonde landschap.

Mattie Schilders, New Silence, 2012.

  KLIK HIER

Zwerftocht

Deze werkwijze maakt dat Mattie Schilders zelf liever niet over landschappen spreekt, maar over landschappelijkheid. Zijn schilderijen zijn immers geen door het oog of door een foto- of filmcamera geregistreerde gebieden, maar de uitkomst van Schilders’ zwerftocht door zijn ambacht als schilder, waarbij zijn intuïtie de grote roerganger is.

Als je dan toch van landschappen wilt spreken, zou je kunnen concluderen dat hetgeen Schilders aan zijn verfkwasten ontrukt, innerlijke landschappen zijn, die zijn ontdaan van de natuurlijke regelmaat van de reguliere landschapsschilders. Bij Mattie Schilders zijn het verwijzingen naar de zichtbare wereld, die via abstracte uitvoeringen – met figuratieve verftoetsen – de reeks kunstwerken vormt, die vijfendertig jaar kunstenaarschap heeft opgeleverd.

Mattie Schilders, Harmony of sky and mountain, 2013.

  KLIK HIER

Het, ruwweg, afgelopen decennium heeft Schilders in zijn werk gepoogd de vinger te leggen op de evolutie van de wereld en zijn mensheid. Zijn kleurgebruik is soberder geworden, zijn landschappelijkheid meer uitgekleed. Hoewel al zijn doeken worden gekenmerkt door de twee gebieden waar hij niet onderuit kan – het gebied boven en onder de horizon – probeert hij die horizon te bevechten. Ook al is de einder het belangrijkste houvast in een landschap en derhalve het meest dominante element ervan.

Dat is de uitdaging van Schilders: de scheiding tussen hemel en landschap op te heffen. Waarschijnlijk is dat experimenteren mede het gevolg van zijn strijd als kunstenaar om zijn innerlijke horizon telkens nieuwe dimensies te verschaffen. Soms leidt dat op zijn doeken tot twee horizonnen.

‘Een landschap is voor mij een metafoor van mijn eigen leven. Ik zie er de weg in die ik heb afgelegd, vooral wanneer ik vanaf hoge rotspunten het landschap onder me bekijk.’ Vandaar dat hij acht jaar geleden een huis kocht aan het Italiaanse Comomeer. ‘Ik ben enorm geïnteresseerd in de invloed van de atmosfeer. Die wordt bepaald door de lichtbron en het afdekken ervan, de wolken die verschijnen. Mijn ding is onbestendig weer. Alles lijkt er dan anders uit te zien. Aan het Comomeer leef ik in het tumultueuze landschap dat ik zo graag zie.’

Comomeer. foto Mattie Schilders

  KLIK HIER

Fotograferen

‘Ik ben daar ook gaan fotograferen. Vanuit dezelfde camerastandpunten door de vier seizoenen heen. Ook besloot ik te gaan tekenen. Schetsen in kleur werd zodoende een nieuw item voor me. Ik schiep ontwakend licht. Het punt in de vroege ochtend, als de nevels optrekken en er zichtbaarheid komt. Precies zoals het gaat tussen abstractie en figuratie. Ik bied de kijker mijn hand om de achterkant van mijn schilderij te tonen. Schilderen is het tweede gezicht. Je ziet iets wat je in werkelijkheid niet ziet. Maar dat ontwikkelt zich later, dan pas ga je andere dingen zien.’

Zijn oeuvre bevat ook een filosofisch laagje. Dat heeft te maken met het contemplatieve, het beschouwende in hem. Het raakt ook aan spiritualiteit, maar – zo zegt hij – slechts een beetje. Met religie heeft het niets van doen. 'Als je over grote fenomenen als tijd en ruimte spreekt, kom je uit bij de evolutietheorie. Dat is een bewust deel van een groter geheel. Micro- en macrokosmologie spelen dan mee. Astronomie is ook een van mijn grote passies. Na het zoeken volgt altijd het vinden. Iets moet tot op zekere hoogte worden afgerond. Mijn werk bestaat uit markeringen van tijdperken, verschillende periodes van hoe ik steeds tegen de wereld aankijk.’

En periodes heeft Mattie Schilders nogal gekend in zijn leven. Zijn jeugd in zijn geboorteplaats Geertruidenberg werd getekend door drama. Op dertienjarige leeftijd verloor hij zijn moeder, die omkwam bij een verkeersongeluk waarbij ook drie tantes waren betrokken. Hij had toen al de zorg voor een zieke vader die hij toen hij twintig jaar oud was dood aantrof.

‘Ik heb toen geleerd te overleven en dat doe ik nog altijd,’ zegt de schilder. ‘Dat betekent dat ik heel gemotiveerd in mijn vak kan staan. Dit is er een voor volhouders. Waarom? Omdat ik al een heel leven bezig ben. Een leven dat steeds complexer wordt, omdat ik gebaande wegen wil vermijden.’

Hoewel hij al van kinds af aan wilde scheppen, wist hij toen niet dat hij schilder zou worden. Hij volgde een opleiding werktuigbouwkunde MTS in Breda en daarna een opleiding aan de Academie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven. Daar moest hij ook tekenen en schilderen en zo ging hij zich interesseren voor de schilderkunst.

Mattie Schilders. foto Gemma van der Heyden

Bink

Omdat hij de opleiding in Eindhoven achter de rug had toen hij zich meldde bij de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg hoefde hij geen toelatingsexamen te doen. ‘Er waren in die tijd jaarlijks zeven- tot achthonderd aanmeldingen, tachtig werden er aangenomen. Als je tot die selectie behoorde, was je een bink,’ lacht Schilders.

In Tilburg kreeg hij les van onder andere Ru van Rossum, zijn grote held Ab Jongmans, Jan Dijker en Nico Molenkamp. Hij volgde de lerarenopleiding en werd nadien docent in Oosterhout. Dat bleef hij tot 2003. Al tijdens zijn opleiding in Tilburg zette hij zijn eerste stappen als autonoom kunstenaar. Rijen, het dorp waar hij toen woonde, werd ‘mijn springplank naar een groter geheel. Daarvoor ging ik reizen.’

En daarmee werd de eerste stap gezet naar zijn ‘landschappelijkheid’, want het eerste reisje ging naar de kust, naar het Zeeuwse Domburg. ‘Ik raakte gefascineerd door dat eindeloze strand. Het was die dag zwaar weer, je kon de zee amper zien. Het was heel typisch dat er niets was dat met menselijk handelen had te maken. Het enige wat daarmee verband hield, waren de paaltjes die de zee inliepen.’

Galerie Micro in Oosterhout richtte de eerste tentoonstelling van Schilders in. Intussen was de kunstenaar verder op reis gegaan. Naar het Sauerland, waar hij werd geconfronteerd met het golvende landschap en akkers met hun geometrische patronen. ‘Hier ontstond het idee om telkens vanuit een ander perspectief de natuur te gaan bestuderen. Zodoende vond ik me later terug in de woestijn in Utah. Plus de gebieden eromheen, die nog eenzamer waren. Het ontstaan van de aarde en het begrip tijd kwamen hier wel heel dichtbij. Ik besloot mijn loopbaan als docent deels op te geven voor het schilderen.’

IJsland. foto Mattie Schilders

  KLIK HIER

Kapsalon

Een tentoonstelling in een hypermoderne kapsalon in Breda betekende de volgende stap in de carrière van Mattie Schilders. ‘Er kwamen advertenties in kunstbladen, waardoor ik wat bekender werd. Roland Jansen, eigenaar van de vooraanstaande Galerie Schoots in Eindhoven nam contact met me op om daar te exposeren. In één klap werd ik van een regionaal naar een landelijk niveau getild.’ Daarna volgden de grote reizen ter ‘bestudering’ van het landschap: naar Turkije, Armenië, Egypte, Wales, Rusland. En tenslotte naar IJsland, dat hij zeven keer aandeed.

‘In IJsland beleefde ik de confrontatie met deze levende planeet. IJsland is een grote tafelberg, die boven de oceaan uitsteekt. Een vreemde hot spot, die dunne plek op aarde die zoveel warmte herbergt. Over de fenomenen kou en warmte heb ik dan ook veel geschilderd.’

De vier elementen water, vuur, lucht en aarde waren inmiddels de enige inspiratiebronnen voor Schilders geworden. ‘Ik wilde alleen hier nog maar mee bezig zijn.’ Een grote solotentoonstelling in Kassel in 2004 droeg nog verder bij aan zijn bekendheid en bracht hem in contact met het internationale bedrijfsleven. Hij kreeg grote opdrachten voor vaak monumentale werken.

Waarbij de vraag zich aandient of de commercie zich geen meester heeft gemaakt van Mattie Schilders. ‘Ik heb altijd gedaan wat ik zelf wil. Ook naar opdrachtgevers toe. Ik richt naar eigen inzicht, zonder overleg, exposities in. Bij monumentale opdrachten ga ik als volgt te werk. Ik wil gegevens over de wand waar het werk komt te hangen en over de locatie. Vervolgens doe ik een voorstel, er wordt budget bij gezocht. En dat is het. Mijn eigen leidraad vormt altijd de basis. Ik probeer artistiek zuiver te blijven en aan de andere kant mensen ook bij mijn werk te betrekken.’

Het atelier van Mattie Schilders. foto Gemma van der Heyden

Sterven

‘Dat wil zeggen dat van wat ik maak, altijd kennis kan worden genomen. Je kunt namelijk ook in schoonheid in je atelier sterven, maar daar pas ik voor. Ik maak eerst en dan pas zoek ik er publiek bij. Ik begin uit het niets, een werk ontstaat altijd vanuit de verf. Ik ben de maker, die altijd oog in oog komt te staan met wat hij wil maken. Ik wil daarbij mezelf verbeteren en vernieuwen. Ik weet dat alles in de kunst al is gedaan, maar als de unieke mens die iedere sterveling is, wil ik iets aan de kunst toevoegen.’