Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

63ste Jaargang - oktober 2014

¶ bkkc, Spoorlaan 21, Tilburg:

- ‘Onvoltooid archief’, t/m 2 november 2014. Met werk van Jacobus Kloppenburg (1930), Ria van Eyk (1938 ), Bert Loerakker (1948), Loek Grootjans (1955).

- ‘Voltooid archief’, van 11 december 2014 t/m 8 februari 2015. Met werk van kunstenaars die overleden zijn: Gerrit van Bakel (1943-1984), Leon Adriaans (1944-2004), Philippe Vandenberg (B 1952-2009), Ad van Buuren (1952-2014).

- ‘Mijn Archief voor de toekomst’, van 19 januari t/m 12 april 2015. Met werk van Sigrid Calon (1969), Matthijs Bosman (1976), Stan Wannet (1977), Lieven Standaert (B 1976).

¶ Verbeke Foundation te Kemzeke:

‘Onvoltooid archief, Voltooid archief en Mijn archief voor de toekomst’, van 10 mei 2015 t/m november 2015.

¶ De Pont, Tilburg:

Symposium ‘Archief voor de toekomst’ op 25 juni 2015.

www.bkkc.nl/archiefvoordetoekomst

©Brabant Cultureel – oktober 2014

Nalatenschappen van kunstenaars

Wat gebeurt er met het werk van een kunstenaar als die er zelf niet meer is? In het gunstigste geval bevinden zich enkele werken in musea of andere openbare instellingen, maar dat is niet altijd het geval. Zo kan ook de vraag worden gesteld wat er moet gebeuren met particuliere (kunst)verzamelingen als nabestaanden geen interesse tonen. Brabant Cultureel volgt beide probleemstellingen en zal er regelmatig over berichten.

door Irma van Bommel

Brabants Kenniscentrum Kunst en Cultuur (bkkc) heeft in samenwerking met Verbeke Foundation het initiatief genomen tot een onderzoek naar oeuvrebeheer en de nalatenschappen van hedendaagse beeldend kunstenaars. Het project heet ‘Archief voor de toekomst’. Door in totaal vier tentoonstellingen verspreid over een jaar in het pand van bkkc aan de Spoorlaan in Tilburg en bij Verbeke Foundation en met een symposium wordt aandacht besteed aan het probleem. Het symposium vindt op 25  juni 2015 plaats in De Pont in Tilburg.

Verbeke Foundation is gevestigd in Kemzeke, ten westen van Antwerpen. Daar is ruimte voor zowel exposities als opslag van grote kunstobjecten en verzamelingen. Veel Noordbrabantse kunstenaars zijn er vertegenwoordigd en Brabant Cultureel wijdde in februari 2014 een artikel aan Verbeke Foundation in verband met de geluidskunstobjecten van de inmiddels overleden Ad van Buuren die daar zijn ondergebracht. (► Klik hier voor dat artikel)

Expositie ‘Onvoltooid archief’ met werk van Jacobus Kloppenburg en Loek Grootjans (r)   foto bkkc

Kloppenburg

De eerste van de vier exposities bij bkkc over deze thematiek heeft als titel Onvoltooid Archief. Er is werk en documentatie te zien van Jacobus Kloppenburg (1930), Ria van Eyk (1938), Bert Loerakker (1948) en Loek Grootjans (1955). Behalve Jacobus Kloppenburg zijn al deze kunstenaars werkzaam in Noord-Brabant. Kloppenburg was veelvuldig in het nieuws vanwege zijn grote verzameling objecten van allerlei aard waar hij kunstwerken van bouwde. Hij noemde zijn verzameling ‘Archief voor de toekomst’. Ongetwijfeld daarop geïnspireerd heet het project van bkkc en Verbeke Foundation ook zo.

Wat er met Kloppenburgs collectie gebeurde, is een schoolvoorbeeld van hoe het niet moet. De objecten lagen opgeslagen in zijn atelier in een grachtenpand in Amsterdam en Kloppenburg zag dat als een Gesammtkunstwerk, als zijn levenswerk. Op last van de brandweer is in 1997 alles weggehaald en opgeslagen in containers. De gemeente Amsterdam betaalde – in afwachting van de uitspraak over wat er met objecten moest gebeuren – 300.000 euro voor de opslag. Vermeld moet worden dat het ging om de opslag in maar liefst dertien containers. Toen er in 2008 nog geen uitspraak van kunstkenners lag of het hier ging om kunst of afval, is de collectie op last van de gemeente verbrand. Wat elders bewaard is gebleven is in 2008 ondergebracht bij Verbeke Foundation en daarmee is in 2013 op aanwijzing van Kloppenburg een zeventien meter hoog privémuseum ingericht – het Kloppenburgpaviljoen – gebouwd van dertien scheepscontainers. Hoe symbolisch.

Jacobus Kloppenburg in zijn atelier. fotograaf onbekend

Het probleem is duidelijk maar complex. De verzameling was te omvangrijk om in zijn geheel te bewaren. Kloppenburg wilde geen selectie aanbrengen omdat hij het als één geheel beschouwde. Eenmaal opgeslagen in containers was het verband tussen de objecten zoek; zijn levenswerk was total loss. Het wrange is dat er wel een museum was dat de collectie wilde overnemen, maar dit was er nog niet op ingericht. Verbeke Foundation die de collectie wilde redden verkeerde nog in oprichtingsfase en viste achter het net. ‘Voor alle denkbare scenario’s is wat te zeggen’, vertelt Bas Veldhuizen, projectleider van Archief voor de toekomst.’ Het standpunt van de kunstenaar is te verdedigen, maar ook dat van ICN dat een collectie op waarde moest zien te schatten dat in containers was gepropt en ook dat van de gemeente Amsterdam die opgezadeld werd met hoge opslagkosten.

Conceptueel

Er zijn meer kunstenaars die objecten verzamelen die als basis dienen voor het maken van kunstwerken. Maar moeten deze collecties worden bewaard? Musea kunnen kunstwerken bewaren, maar zelden een hele basisverzameling.

Al sinds de jaren zeventig fotografeert een aantal conceptueel kunstenaars zijn  werk en vaak getuigen nu alleen nog die foto’s van de constructies. Grappig is dat deze kunstenaars nu te boek staan als fotografen, maar in feite zijn het conceptueel kunstenaars die fotografie als medium gebruikten.

In de huidige expositie in bkkc is nog een verzamelaar vertegenwoordigd: Loek Grootjans. Al jaren is hij bezig met het verzamelen van sporen van bekende mensen, soms zelfs van mensen die al jaren dood zijn. Dat stof verzamelt hij in petrischaaltjes en vermengt hij met water in flessen. Het zijn een soort eigentijdse relieken. Hij streeft naar een verzameling van zo’n 600 flessen. Of die de tand des tijds zal doorstaan is de vraag. En wie wil deze collectie bewaren?

Loek Grootjans, Storage of distorted matter, 2008. fotograaf onbekend

Andere exposanten zijn Ria van Eyk en Bert Loerakker. Voor hen geldt dat een groot deel van hun oeuvre al de weg naar de musea heeft gevonden. In 2008 ging het atelier van Loerakker in Helmond in vlammen op. Daarbij is vooral vroeg werk verloren gegaan, wat de kunstenaar als een groot verlies ervaart. Toch heeft deze catastrofale gebeurtenis ook iets positiefs gebracht, zegt hij zelf. Zijn werk is er expressiever door geworden.

Ria van Eyk werd bekend als textielkunstenaar. Maar de experimenten die zij deed met andere materialen, vaak als voorbereiding op haar textiele werken, zijn voor haar evengoed belangrijk. Pas recentelijk bestaat er belangstelling voor haar andere kunstuitingen. Haar angst dat al het andere werk verloren zal gaan, is misschien ongegrond. De tijd zal het leren.

Ria van Eyk. foto Charlotte Ebers

Interviews

Belangrijk onderdeel van de tentoonstelling zijn de documentaire films waar de vier kunstenaars in beeld komen. In de film over Kloppenburg komt ook beeldend kunstenaar Waldo Bien aan het woord. Jarenlang heeft hij zich ingezet voor behoud van de verzameling van Kloppenburg. Tevergeefs. Hij heeft de sloop ervan niet kunnen voorkomen. Maar hij kwam ook niet op het idee om in ieder geval de belangrijkste kunstwerken in veiligheid te brengen.

Naast de films vormen interviews met de vier kunstenaars een belangrijk onderdeel van het project. De teksten liggen ter inzage bij de overige documentatie. Helaas nodigt het niet erg uit om staande in de expositieruimte deze teksten te gaan lezen. Een zitje was plezierig geweest, want dan neem je wel de tijd de informatie tot je te nemen. Misschien kunnen de (gemiste) interviews op de website worden gepubliceerd?

Niet alles kan bewaard worden. Maar ook niet alles is het waard om te behouden. Wie maakt een selectie? De kunstenaar zelf? De erven? Kunstinstellingen? Hoe maak je een selectie? Hoe bewaken we ons cultureel erfgoed? Het project ‘Archief voor de toekomst’ belooft tijdens het symposium volgend jaar met richtlijnen te komen voor het behoud en beheer van oeuvres van kunstenaars.

Bert Loerakker in zijn atelier, 2010. foto Aurora Loerakker