HOME CUBRA

INHOUD AUTEURS

Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

63ste Jaargang - oktober 2014

 
HOME BC / BL Contact / Reageren Archief Brabant Cultureel Archief Brabant Literair
 
 

 

Ton van Reen, Concert voor de Führer. Kleine roman. Heerlen: Leon van Dorp Uitgeverij 2014, 84 pp., ISBN 978-79226-17-7, pb., € 9,95.

 

www.lvd-u.nl

www.tonvanreen.nl

 

©Brabant Cultureel – oktober 2014

Concert voor de Führer

 

De kleine roman ‘Concert voor de Führer’ van Ton van Reen werd in 2005 uitgegeven bij De Geus. Ter gelegenheid van de herdenking van Operatie Market-Garden verscheen dit mooie verhaal nu (2014) opnieuw bij de kleine uitgeverij Leon van Dorp. Het speelt zich af tegen de achtergrond van dit oorlogsgeweld en is gebaseerd op een ware gebeurtenis in het dorpje Velp bij Grave.

 

door Muriel Boll

 

De korte roman Concert voor de Führer van Ton van Reen speelt zich af in 1944. De jonge Duitse soldaat Hermann is tijdens de zoektocht van zijn verkennersgroep naar de brug over het kanaal, een brug te ver, in een klein dorp terechtgekomen. Het dorp trok hem aan door zijn silhouetten van klooster en kerken en de rust die daar lijkt te heersen. Eventjes maar zou hij zich losmaken van de groep om er op verzoek van zijn commandant een kijkje te nemen, maar hij blijft te lang weg en ziet zijn groep in de verte wegtrekken. Hij kan niet meer terug, hij zou schietschijf zijn voor de vijand. Hermann loopt de kerk weer in, speelt op het orgel, en even lijkt de oorlog ver weg. Hij speelt voor zijn overleden vader en broer, en voor zijn beste vriend, Manfred. In het dorp blijft het stil.

In die stilte ziet Hermann parachutisten landen en hij beseft dat alleen een wonder hem kan redden. Hij herinnert zich hoe zijn leven tot nu toe is verlopen: zingen met de Sängerknaben in de Sankt Anna Kirche, het warme gezin waarin hij opgroeide en waar Manfred op de piano kon spelen. Bij hem thuis hadden ze er geen.

 

Herinneringen

Van Reen laat Hermann door die herinneringen ontdekken dat het hem heeft ontbroken aan moed. ‘Misschien maakte moed wel uit wat talent was. Zelf vertrouwen in eigen kunnen, waardoor iemand het uiterste uit zichzelf kon halen. Had hijzelf een betere pianist kunnen worden als hij meer vertrouwen in zichzelf had gehad?’ Zou hij dan met Manfred uit het leger zijn gevlucht? Ook in een andere episode had het Hermann aan moed ontbroken: Elfriede ging wel stervende mensen helpen terwijl hij, verstijfd van angst, bleef liggen waar hij lag.

Deze herinneringen, die je goed laten voelen wat oorlog is, nemen het grootste deel van het boek in beslag. Dan gaat het verhaal verder. Hermann loopt de kerk uit en gaat een leeg huis binnen dat hem doet denken aan zijn eigen huis. Is het wel echt leeg? Dan nadert een Amerikaan, geweer voor zijn lichaam. Hermann zit in de val. De kerk zou zijn redding kunnen zijn als hij daar in één run naartoe kan rennen. Buiten leidt een beweging achter het raam hem echter af, en een schot werpt hem om. Hermann voelt hoe iemand hem in een wit kleed, het witte tafelkleed van zijn moeder, rolt.

‘Hij hoorde stemmen. Een deur viel dicht. Hij bevond zich in een witte ruimte, zonder plafond, maar in plaats daarvan was er een uitzinnig grote witte hemel, onder een felle witte zon. Hij lag in een bed van wit gras. Alles om hem heen was wit. Het wit stroomde als een rivier, langs en door hem heen. Het stolde als ijs, waardoor hij bewegingloos werd. Kruiend ijs langs zijn bed nam de vorm aan van een witte piano, vlakbij het verlicht raam. “Willkommen”.’

Het was Manfred, achter de piano. Manfred wil alsnog zijn concert geven voor de Führer, die hem een keer had uitgenodigd bij hem thuis te komen spelen. Hij wil dan niet, zoals Hermann suggereert, Die Walküre spelen; Manfred wil zó voor hem spelen dat de Führer zich niet langer verheven voelt en op aarde terugkeert: ‘Hij moet een gewoon mens worden die naar anderen luistert.’

Terwijl hij worstelt met het witte laken dat steeds strakker om hem heen komt te zitten, ziet Hermann nog iets terug. Hij ziet zichzelf het zwarte lapje op Manfreds borst spelden, ter hoogte van diens hart, De eerdere toespelingen op de rol van Hermann bij de dood van Manfred worden nu duidelijk. Het verhaal besluit met: ‘Hij zweefde door het open dak naar buiten. Over de stad. Over de slanke torens van de Sankt Anna Kirche, waaruit de muziek van het orgel opklonk. [...] De ijzige wind nam hem mee over bossen waarin windvlagen de berijpte bomen kristalhelder lieten zingen. Over besneeuwde velden. Hij werd steeds lichter. Tot hij helemaal geen weerstand meer voelde. Geen lucht. Geen licht. Alleen maar kou. Tot alles roerloos was.’

 

Gesleurd

Van Reen laat in zijn soepel verteld verhaal zien hoe jonge jongens de oorlog ingesleurd konden worden. Bij gebrek aan soldaten werd de Hitlerjugend, jongens van een jaar of zestien, naar het front gestuurd. Verzet je daar maar eens tegen op die leeftijd. Bovendien waren er nogal wat mensen als Hermanns professor Joon, die meenden dat je bereid moest zijn je leven te geven voor de Führer, omdat God met Hitler was, ‘die de duivelse communisten bevocht. Als die verslagen waren, zou het rijk van de duivel op aarde voorgoed zijn uitgeroeid. God was met Hitler, omdat Hij immers uitmaakte wie de leiders van de mensen waren.’

Daartegenover staan mensen als Elfriede die denkt dat ‘God de wereld wel had geschapen, maar verder op zijn rug lag om te kijken wat de mensen, met de vrije wil die hij hun had geschonken, van de wereld maakten.’

Deze kleine roman laat in 84 bladzijden zien hoe oorlog het laagste in mensen omhoog kan halen. Hoe je speelbal kunt worden van een meerdere wanneer je niet aan diens wensen wil voldoen, hoe weerloos jonge mensen zijn. Het is goed dat een kleine uitgeverij zich heeft ontfermd over deze kleine roman.