Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

64ste Jaargang - nummer 1 - februari 2015

Arjan Onderdenwijngaard en zijn vriendin Prita, gezeten in de becak (driewielertaxi) die hij in het kader van een kunstproject heeft bekleed met lege medicijnstrips van de duizenden pillen die zijn partner Theo slikte.

¶ www.arjanonderdenwijngaard.nl

www.arjanonderdenwijngaard.blogspot.nl 

www.youtube.com/watch?v=OVgUcpdP43A

www.indonesienu.nl/nu-actueel/guru-bangsa-tjokroaminoto-nieuwe-tempo-doeloe-film

www.facebook.com/RumahKahanan

Naar een nieuwe toekomst in Indonesië

De Tilburgse fotograaf en beeldend kunstenaar Arjan Onderdenwijngaard verlaat zijn geboortestad om aan een nieuw leven te beginnen in Depok, West-Java. Een avontuurlijke stap die hem zelfs al een filmrol opleverde.

door Joep Eijkens

Een ongewoon leven heeft Arjan Onderdenwijngaard geleid tot nu toe. En het avontuur is nog lang niet voorbij. In maart 2015 verhuist de Tilburgse kunstenaar en fotograaf naar Depok, een universiteitsstad ten zuiden van Jakarta. ‘In Indonesië liggen veel meer toekomstmogelijkheden dan hier,’ zegt hij.

Arjan Onderdenwijngaard - nog even in Tilburg-Noord. foto Joep Eijkens

Onderdenwijngaard werd in 1961 geboren in Tilburg. Meer dan havo zat er niet in ‘na twee jaar uitgeloot te zijn voor een vervolgopleiding’. Geen probleem. Hij vond zijn eigen weg en ging op zijn zeventiende samenwonen met de dertien jaar oudere schrijver Theo Wilton van Reede. ‘Als heteroseksueel had ik een homofiele relatie met Theo,’ zegt hij. ‘Homofiel; dat is dus iets anders dan homoseksueel. We lieten elkaar helemaal vrij als het om seks ging.’

Wilton van Reede kwam uit een geslacht van scheepsbouwers en – verder weg in het verleden – van kasteelheren. Hij werd in 1948 in Amsterdam geboren als tweede kind van een Nederlandse vader en een moeder van Javaans/Zwitserse komaf. Arjan: ‘Theo was een herenigingskind.’ Ter verklaring vertelt hij hoe Theo's vader in een Jappenkamp zat terwijl zijn moeder buiten het kamp eveneens een zware tijd doormaakte. ‘Vaak gaan huwelijken op die manier kapot. Het krijgen van een kind kan helpen om na de kampperiode toch weer verder te gaan, zich te herenigen. Zo is het ook met Theo's ouders gegaan.’

Theo Wilton Van Reede (l) en Arjan Onderdenwijngaard in 2009 tijdens een bezoek aan de expositie 'Sharing - A - History' in Yogyakarta.

TAP

Wilton van Reede mocht dan niet in Indonesië zijn geboren, hij beschouwde het wel als zijn ‘land van herkomst’, immers het land van zijn ouders. In 1980 besloot hij er samen met zijn partner heen te gaan. De twee hadden tevoren met de KRO afgesproken dat zij radioprogramma’s zouden maken over onder meer Indonesische literatuur. Zij verbleven er twee maanden en verloren hun hart aan het land.

In de daaropvolgende jaren keerden zij er vrijwel jaarlijks terug. Onder de vlag van hun werkmaatschappij TAP maakten zij voor diverse omroepen tal van radiodocumentaires over literaire, historische en muzikale onderwerpen. Sommige uitzendingen riepen kritiek op bij oud-Indiëgangers en veteranen die deel hadden genomen aan de Politionele Acties. Onderdenwijngaard: ‘Want wij lieten de geschiedenis zien door de ogen van de Indonesiërs.’ Terwijl zijn partner schreef, maakte hij foto’s. De fotografie werd op den duur zijn hoofdactiviteit.

Uit de serie 'Luchtspiegelingen'. foto Arjan Onderdenwijngaard

Ernstig ziek

Hun samenwerking resulteerde ook in de publicatie van de boeken Een draad van Angst. Over Japanse vrouwenkampen op Java en het leven daarna in 1984 en Een broekzak vol rijst. Ongewone verhalen uit Indonesië. Dat laatste boek verscheen in 1995. Twee jaar later werd Wilton van Reede ernstig ziek. De ziekte deed hem in een rolstoel belanden, maar ondanks die handicap lukte het hen om nog tweemaal hun tweede vaderland te bezoeken. Arjan: ‘Toen we in 2009 weer gingen, wisten we dat het de laatste keer zou zijn. En inderdaad is Theo kort na onze terugkeer in Nederland overleden.’

De dood van zijn partner had voor Onderdenwijngaard ook financiële consequenties: ‘Tot dan toe had ik via een PGB voor hem gewerkt zodat ik de hele dag voor hem kon zorgen en geen werk buitenshuis hoefde te zoeken, maar dat viel nu helemaal weg.’ Hij wist er zoals altijd niettemin een mouw aan te passen. Sterker nog: hij begon meer aan de weg te timmeren als kunstenaar en fotograaf. Zo deed hij nog in 2009 mee aan de groepstentoonstelling Het Groot Mondiaal Politieke Kwartetspel in Den Haag en trad hij datzelfde jaar solo op in Yogyakarta met Sharing - A - History, een installatie over vierhonderd jaar gedeelde geschiedenis van Nederland en Indonesië.

Uit de serie 'Extra's'. foto Arjan Onderdenwijngaard

Muziekbusiness

Inmiddels lonkte voor hem een ander perspectief. Na Theo’s overlijden had hij een relatie gekregen met Prita, een Indonesische vrouw die de kost verdiende in de muziekbusiness. Arjan kent haar al 25 jaar en noemt Prita een van de belangrijkste redenen waarom hij Tilburg voor gezien houdt en naar Indonesië verhuist.

Uitgebreid vertelt hij dat zijn vriendin vroeger manager was van een internationaal bekende percussionist en na diens dood – ‘Hij overleed kort na Theo’ – een groot huis erfde waar ze de afgelopen jaren een cultureel centrum van gemaakt hebben. ‘Rumah Kahanan Artspace ligt in Kalimulya, ongeveer twaalf kilometer van Depok waar wij wonen. Het is voor allerlei doeleinden te gebruiken, van concerten tot repetitieruimte. Ik zelf ga er workshops fotografie geven, maar je kunt het bijvoorbeeld ook huren.’

Een avond in Rumah Kahanan Artspace, het culturele centrum in Kalimulya.

Er is nog iets anders wat hem naar Indonesië lokt: ‘Vorig jaar heb ik daar meegespeeld in een film van de bekende Indonesische regisseur Garin Nugroho. Een geweldige ervaring, al had ik maar een klein rolletje. Ik speelde een Nederlandse koloniaal ambtenaar. Er deden beroemde acteurs aan mee, onder wie de Indonesische Brad Pitt! Eind maart komt de film uit in Indonesië. Het verhaal speelt zich af in Nederlands-Indië tussen 1900 en 1920.’

Hij hoopt dat het niet bij deze ene film zal blijven. Hoe dan ook ziet hij de toekomst met hoge verwachtingen tegemoet. Een nieuwe fase in een verre van doorsnee leven.

Arjan Onderdenwijngaard (tweede van links) speelt een Nederlandse koloniale ambtenaar in een film die voorjaar 2015 uitkomt in Indonesië.