Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

64ste Jaargang - nummer 2 - april 2015

Roger Vivier, gespschoen. foto Deutsches Ledermuseum Offenbach

¶  ‘Schatten van schoenen - Roger Vivier’, t/m 28 juni 2015 in het Nederlands Leder en Schoenen Museum, Waalwijk.

www.schoenenmuseum.nl  

©Brabant Cultureel – april 2015

De geschiedenis van de hoge hak

Schoenen zijn al heel lang geleden bedacht. Aanvankelijk bestonden ze uit niet meer dan een stukje leer en geplet gras om de voeten te beschermen tegen scherpe stenen en ruw terrein. In de buurt van Egyptische tempels en in graven zijn schoenen met hoge hakken gevonden die dateren uit 4000 voor Christus.

Eeuwen later, zo rond 1500, gingen edellieden hoge hakken dragen. Zij deden dat om daarmee hun voeten beter in de stijgbeugels te kunnen houden. Hoge hakken duidden op welstand, wie die droeg kon zich kostbare schoenen veroorloven. In 1533 trouwde Catharina de Medici met de hertog van Orléans. Toen kwamen hoge hakken voor vrouwen in de mode. De sociale status bepaalde de hoogte van de hakken. Hoe belangrijker, hoe hoger. En hoe hoger de hak, hoe ingetogener je daarop voortschreed. Soms waren wandelstokken of bedienden nodig om de vrouwen bij het lopen te helpen. Hoge hakken bleven in de mode tot in het midden van de Franse Revolutie. Toen getuigde het van slechte smaak om iets van rijkdom te laten zien. Maar Marie Antoinette besteeg het schavot in 1793 met vijf centimeter hoge hakken.

Toen eind negentiende eeuw de eerste schoenfabrieken in Italië werden geopend, kwamen de hoge hakken terug. In diezelfde tijd, 1888, werd ook in de Verenigde Staten de eerste fabriek geopend waar schoenen met hoge hakken werden geproduceerd. Het waren meestal eenvoudige schoenen, totdat in de Roaring Twenties de zomen van de rokken omhoog gingen en benen te zien kwamen. Toen kwam er vraag naar elegante schoenen.

Op hoge hakken kun je niet zo hard lopen als op lage schoenen, dus je kunt je afvragen waarom vrouwen op hoge hakken willen lopen. Kwestie van ijdelheid natuurlijk. Op hoge hakken lijken je benen langer en mooier van vorm. Je hele lijf lijkt mooier, want je loopt meer rechtop, je moet je buik intrekken en je billen aanspannen, en je heupen gaan makkelijk een beetje zwieren.

©Brabant Cultureel – april 2015

Roger Vivier in Waalwijk

In het Waalwijkse Leder en Schoenen Museum is altijd iets moois te zien. Een klein museum, dus kleine tentoonstellingen, maar steeds interessant en mooi. Nu is daar tot eind juni 2015 ‘Schatten van Schoenen’ te bewonderen, de elegantste schoenen ooit, de schoenen van Roger Vivier.

door Muriel Boll

Op een bekend schilderij van Jean-Honoré Fragonard zie je een vrouw op een schommel. Er is een wirwar van wervelende rokken, een golvende hoed en een muiltje dat de schommelende vrouw naar een cupido schopt. De schommel wordt geduwd door een oude man – eigenlijk wilde de opdrachtgever hier een bisschop maar dat vond Fragonard kennelijk te ver gaan – die niet in de gaten heeft dat vóór de schommel een jongeman op de grond ligt die precies onder de rokken kan kijken. Enfin, het doek heet ‘De vrolijke ongelukjes op een schommel’ en werd in 1767 gemaakt. Dit schilderij waarop van alles zwiert roept de New Look in herinnering.

Roger Vivier, multi-colour gespschoen. foto Deutsches Ledermuseum Offenbach

Sculptuur

De New Look was de elegante kledingstijl die Christian Dior net na de Tweede Wereldoorlog ontworpen had. Na de magere jaren was men toe aan mooie kleren: haute couture met heel smalle tailles en wijd uitlopende rokken, en vaak een tamelijk grote, golvende, platte hoed erbij. Een mode waar mooie smalle schoentjes bij horen, en daarvoor nam Dior de ontwerper Roger Vivier aan. Vivier (1907-1998) was ook modeontwerper, maar gespecialiseerd in schoenen. Alleen zijn naam mocht naast die van Christian Dior in de schoenen staan: Christian Dior – Shoes created by Roger Vivier. Vivier werkte van 1953 tot 1963 voor het legendarische modehuis. Eerder had hij al schoenen ontworpen voor Elsa Schiaparelli. Schoenen van Vivier zagen er avant-gardistisch uit, maar waren tegelijkertijd klassiek en daarom werden zij zo bewonderd.

Roger Vivier, pump. foto Deutsches Ledermuseum Offenbach

Vivier is wel de ‘Fragonard van de schoen’ genoemd, en zijn schoenen de ‘Fabergé onder de schoenen’. Zelf omschreef hij zijn schoenen als sculpturen. Aanvankelijk volgde Vivier een beeldhouwopleiding aan de École des Beaux Arts in Parijs, maar nog tijdens zijn studie nam hij een baantje aan in de schoenenfabriek van een familielid. In die jaren leerde hij alles van het vak schoenen maken. Die ervaring, gecombineerd met zijn studie beeldhouwen, leidde ertoe dat zijn schoenen er soms sculpturaal uitzien. Bij hem is een hoge hak niet zomaar een hoge hak; er zit een flauwe kromming in die de hak niet alleen mooier en spannender maakt, maar er ook een zelfstandige vorm van maakt, een sculptuur.

Zoiets valt natuurlijk op en het is geen wonder dat mensen die in het middelpunt van de belangstelling stonden de schoenen van Vivier wilden hebben. Beroemdheden als Ava Gardner, Gloria Guinness, en later de Beatles, droegen ze. En koningin Elizabeth II droeg bij haar kroning schoenen van Vivier onder haar koningsmantel. Foto’s daarvan zie je op de tentoonstelling. In het Londense Victoria and Albert museum kun je schitterende avondschoentjes van zijn hand bewonderen, maar ook Waalwijk heeft er een paar in de vitrine.

Schoen van Vivier zoals Elizabeth II die droeg bij haar kroning, in 1953 nagemaakt door de Nederlandse fabrikant Jac. Bergmans. foto Leder en Schoenen Museum

Stiletto

Terug naar de hoge hakken. De schoenen met hoge hakken die aan het eind van de negentiende en begin twintigste eeuw gedragen werden, waren vrij eenvoudig en zo zijn ze lang gebleven. Vivier kwam met iets heel nieuws: hij gebruikte een dunne stalen staaf en plaatste die midden onder de hiel. En daarmee was de stiletto-hak geboren, in 1955.

Behalve de stiletto’s ontwierp Vivier ook schoenen met andere hakken, de kommahak bijvoorbeeld, en de choc-hak. Naast deze nieuwe ontwerpen bracht Vivier ook reeds bestaande typen schoenen opnieuw, maar net een beetje anders, op de markt. De schoenen die Catherine Deneuve droeg in de film Belle de Jour waren in feite gewone ballerina’s, maar hij zette er een gesp op, en voilà, het werden de meest geïmiteerde schoenen ter wereld. Lieslaarzen, cuissardes, zoals Brigitte Bardot die droeg bij haar Harley Davidson, ontwierp hij ook, en laarzen geborduurd met kralen, stenen en gouddraad. Yves Saint-Laurent, de opvolger van Dior, vond dat Viviers schoenen een delicate sierlijkheid en poëzie hadden.

Roger Vivier, pump met choc-hak, 1959. foto Deutsches Ledermuseum Offenbach

Offenbach

Voordat Vivier voor Dior ging ontwerpen, had hij vanaf 1930 gewerkt voor de beroemde Noord-Amerikaanse schoenenfabrikant I. Miller & Delman in New York. De creaties uit die tijd worden uitgevoerd in opdracht van Laboremus, een dochteronderneming van de Duitse lederfabriek Heyl’sche Lederwerke in Worms-Liebenau. Hun hoofdkantoor was gevestigd op de chique Place Vendôme in Parijs, vlakbij het Ritz-hotel waar kapitaalkrachtige mensen logeerden. Dat een joodse onderneming zich in die tijd daar kon vestigen, is bijzonder.

De leerfabriek leverde het mooiste leer, vaak zacht geitenleer, en Vivier maakte daar stijlvolle schoenen van met een sierlijke leest, zoals op de tentoonstelling te zien is. Die schoenen lijken nog sierlijker doordat de modellen die u daar ziet kleine maten hebben voor het gemak van de vertegenwoordigers; die moesten ermee op reis. Het zijn heel precies gemaakte schoenen, met uiterst verfijnde details als riempjes, strikjes, een bloem, stikwerk. Nooit overdadig, het toppunt van chic.

De tamelijk onbekende ontwerpen uit deze periode van vóór de samenwerking met Dior vormen het hart van de tentoonstelling in Waalwijk. De schoenen waren nauwelijks bekend, tot een medewerker van het Deutsches Ledermuseum/Schuhmuseum Offenbach ontdekte maar liefst veertig prototypes van Vivier zelf in huis te hebben! Zij maakten er een tentoonstelling van die maar liefst drie keer verlengd moest worden. Het zijn deze schoenen die nu in Waalwijk te zien zijn. Aangevuld met unieke schoenen van Dior, schoenen vervaardigd onder de labels ‘Roger Vivier for Saks Fifth Avenue’ en ‘Delman’, en met pumps die speciaal voor Marlene Dietrich werden gemaakt. De Vivier-modellen in bezit van het Nederlands Leder en Schoenenmuseum staan hier natuurlijk ook te pronken.

Roger Vivier, gespschoen. foto Deutsches Ledermuseum Offenbach