Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

64ste Jaargang - nummer 2 - april 2015

¶ Jaap Robben, Birk. Breda: De Geus 2014, 255 pp., ISBN 978-90-445-3277-7, hb., € 19,95 (e-boek € 15,99).

www.degeus.nl

https://jaaprobben.wordpress.com

De Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs

De Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs is een Vlaams-Nederlandse prijs die sinds 2010 jaarlijks wordt uitgereikt voor het beste boek voor jongeren van 15 tot 25 jaar. Voorheen was dit de GJP, de Grote Jongerenliteratuurprijs. De prijs is genoemd naar de Stichting Dioraphte die het prijzengeld, 45.000 euro beschikbaar stelt. De organisatie is in handen van het CPNB.

De DJP bestaat uit drie onderdelen. Eén voor het beste Nederlandstalig boek en één voor het beste vertaalde boek. Twee vakjury’s beslissen daar over de prijs. Daarnaast is er de Dioraphte Jongeren Literatuur Publieksprijs, die door jongeren zelf wordt toegekend. Daarvoor organiseren CJP Vlaanderen en CJP Nederland een online stemcampagne. Voor elke categorie is er een prijs van 15.000 euro.

De DJP heeft als doel jongeren in contact te brengen met boeken die voor hen geschikt lijken, boeken die zijn geschreven vanuit het perspectief van een jongere. Die boeken horen niet meer thuis in de jeugdboekenkasten, maar verzanden makkelijk in het oeverloze aanbod van boeken voor volwassenen. Zie daar als jongere maar eens een titel uit te vissen met een verhaal dat je enigszins het idee geeft dat het ook over jou zou kunnen gaan. Vandaar een eigen plek voor boeken voor deze leeftijdsgroep. Het zijn verhalen waarin jongeren zichzelf vinden. Natuurlijk spelen ouders daarin vaak een belangrijke rol, die vormen toch het meest voor de hand liggende referentiekader. Ga jij het radicaal anders doen dan zij, of iets minder radicaal? Wat is belangrijk voor het vormen van een morele maat voor het leven? Hoe denken anderen daarover? Vaak zijn de jaren tussen je vijftiende en vijfentwintigste een verwarrende leeftijd waarin je te maken krijgt met liefde en seksualiteit. Zaken waarover je niet makkelijk praat, maar wel over wilt lezen.

De Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs 2015 ging in de categorie Nederlandstalig naar De Veteraan van Johan Faber, een psychologische thriller waarin een teruggetrokken levende Afghanistanveteraan met een oorlogstrauma er door een dorp van verdacht wordt iets te maken te hebben met de verdwijning van een veertienjarig meisje. In flashbacks en beschrijvingen krijg je een beeld van deze man. In de categorie Vertaald werd Eleanor & Park van Rainbow Rowell bekroond. Het boek werd vertaald door Annelies Jorna en Ineke Lenting. Het gaat over een liefde tussen twee die anders dan anderen zijn: de arme Eleanor met de verkeerde kleren en Park met zijn Aziatische uiterlijk. Ze worden verliefd op elkaar. maar ondervinden veel hindernissen. De Publieksprijs ging met 5400 stemmen naar Birk van Jaap Robben.

http://literatour.nu/dioraphte-prijs

©Brabant Cultureel – april 2015

Jaap Robben wint met Birk

Sinds 2014 kennen we een Nederlandse Boekhandelsprijs voor literatuur die wordt toegekend door boekhandelaren. Zo’n vierhonderd boekhandelaar stemden op 117 titels en kozen de eerste roman van kinderboekenschrijver Jaap Robben tot winnaar. ‘Birk’ haalde een kwart van de stemmen Daarnaast won dit boek de Dioraphte Literatour Publieksprijs 2015. Robben werd in 1984 geboren in Oosterhout.

door Muriel Boll

Jaap Robben begon met schrijven na een studie Milieu en Maatschappijvraagstukken. Hij publiceerde onder andere gedichtenbundels voor kinderen en van 2008 tot 2010 was hij stadsdichter van zijn woonplaats Nijmegen. Aan Robbens taal kun je goed merken dat hij gedichten schrijft: hij is spaarzaam met woorden en heeft genoeg aan het hoognodige. Half februari 2015 mocht hij als eerste de Nederlandse Boekhandelsprijs in ontvangst nemen. Bovendien won hij met ditzelfde boek ook de Dioraphte Literatour Publieksprijs 2015, een prijs voor jongerenliteratuur.

Eiland

Birk is het verhaal van de negenjarige Mikael Hammerman, die met zijn ouders op een heel klein eiland woont ergens tussen Schotland en Noorwegen. Op dat eiland woont nog één man, Karl, een visser. Verder is er het geluid van het water en van de meeuwen, de wijde zee en de wijde lucht. Vroeger leefde op dat eiland ook nog mevrouw Augusta, maar die is dood. Haar huisje staat er nog net zo bij als op die dag dat ze van de trap viel, alleen zijn nu de ramen wazig van het zeezout en liggen losgewaaide dakpannen in stukken tussen het hoge gras. In dat huisje zoeken Mikael en zijn vader af en toe mooie spulletjes voor Mikaels moeder, als het lijkt of er iets moet worden goedgemaakt. Maar dat lees je pas later; het boek begint met een drama, zo groot dat Mikael er niet over kan praten.

In mijn tong jeukten mieren, mijn voeten waren zwaar. ik stond in mijn zwembroek en met de handdoek om mijn schouders bij de achterdeur. Mama was de keuken binnengekomen, maar had me nog niet aangekeken. (...) Mijn handen lagen stil op tafel. Van binnen trilden ze. Boven het raam klonk het gekras van meeuwen die hun snavel aan de dakgoot scherpten.

Wat er precies gebeurd is, heeft Mikael heeft nog niet helemaal door. Het duurt even voor hij tot zich durft te laten doordringen wat die bleke vlek onder water moet zijn geweest: zijn vader, die zijn rode bal wilde redden die in zee terecht was gekomen. Pas aan het eind van het boek komt voorzichtig de gedachte boven dat het misschien zo was dat de vader Mikael heeft gered. Ze waren bij de rotsen waar de stroming gevaarlijk sterk is, het stuk eiland waar Mikael ‘Nooit, hoor je me? Nooit!’ mocht komen.

Pas ’s avonds begrijpt Mikaels moeder wat er is gebeurd. Ze zoeken het eiland af, maar vinden niets. Wel ziet Mikael dat de spullen van zijn vader op een andere plek liggen. Zijn vader is teruggekomen! Dan realiseert hij zich dat de plek toch dezelfde is, maar dat het anders lijkt doordat de zee zich heeft teruggetrokken. De dagen daarna wordt vergeefs op zee gezocht, ook door de politie, en op het eiland. Na verloop van tijd lijkt de moeder enigszins te berusten in het verdrinken van haar man, maar als iemand het na twee weken waagt te zeggen dat haar man echt niet meer terugkomt, krijgt hij een lel. Mikael koestert dierbare herinneringen aan zijn vader, aan wat ze vroeger samen deden. Heel af en toe meent hij zijn vader te zien, heel klein, in een schuurtje of de kraan. Als buurman Karl zich later vertoont in de kleren van zijn vader, wordt Mikael razend op zijn moeder en haalt de kleren terug.

Jaap Robben. foto Mike Nicolaassen

Meeuwtje

Er gebeurt niet veel in het verdere verloop van Mikaels leven. Af en toe zijn er ontmoetingen met mensen die op het eiland moeten zijn, heel soms zijn dat leeftijdgenoten. Hij gaat een keer met Karl mee naar de stad, maar het blijft een eenzaam bestaan. Robben beschrijft dat mooi sober, hij gebruikt nergens teveel woorden. Mikaels behoefte aan gezelschap verbeeldt de schrijver door Mikael te laten zorgen voor een moedermeeuw en haar pasgeboren meeuwtje op het nest in het bed van Augusta. Intussen neemt de verhouding tussen Mikael en zijn moeder vreemde vormen aan. Zij noemt haar zoon steeds vaker bij de naam van haar man, Birk. Nog weer later sluipt ze zijn kamer en zijn bed in, de moeder dringt zich kortom op aan haar zoon. Vertwijfeld vlucht Mikael naar zijn meeuwtje. Dat ligt dood onder het bed...

Dit is mijn schuld. Zijn moeder heeft hem doodgepikt en dat is mijn schuld. Ik had ze nooit mogen opsluiten... Ik had ze vaker moeten voeren. Misschien heeft zijn moeder nog gewacht en van de lege schelpen gepikt. Geprobeerd de veren uit het kapotgetrokken kussen op te eten. Met haar snavel in het rotte hout van de vensterbank gehakt. Meeuwtje bleef maar met zijn snaveltje tegen de hare tikken. Bedelend met een open bek en steeds hoger piepend. Hij zou het zonder haar nog geen dag volhouden, terwijl zij alleen maar honger had, steeds dwingender honger. Meeuwtje opende geduldig zijn bek, omdat hij dacht eindelijk gevoerd te worden. Maar ze pikte hem dood.

De symboliek is duidelijk. Met Meeuwtje in zijn hand blijft Mikael in een kast zitten, wil daar voor altijd blijven zitten. In het donker ziet Mikael iets glimmen. Twee ogen.

‘Papa?’ Geritsel van een pakje sigaretten. Bij het vlammetje van de aansteker zie ik zijn gezicht oplichten. ’Jij hebt jouw leven voor het mijne geruild.’ ‘Hoe bedoel je?’ ‘Toen jij mij redde, heb jij ons toen verwisseld?’

Een mooi beklemmend verhaal over schuld, troost en verdriet.

In een filmpje op zijn website vertelt Robben dat hij op dit verhaal kwam toen hij als vrijwilliger werkte bij demente bejaarden. Ineens legde een vrouw van een jaar of negentig haar hand op zijn been – het was zomer, Robben droeg een korte broek – en vroeg hem of hij al een vriendinnetje had. Het was duidelijk dat ze geen besef had van het grote leeftijdsverschil. Robben vroeg zich toen af hoe dat zou kunnen gaan als een moeder haar zoon aanziet voor haar man. Zouden er omstandigheden kunnen zijn waarin je dat, tot op zekere hoogte, zo laat? Behalve dit voorval was er een krantenbericht dat hem aan het denken bracht. Een bericht over een vader die zijn surfende zoon redde, maar vervolgens zelf verdronk. Hoe reageert een moeder als haar echtgenoot omkomt bij het redden van hun kind?