Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

64ste Jaargang - nummer 6 - december 2015

Lex van Lith, directeur van Beeldenstorm. foto Piet den Blanken

¶ www.beeldenstorm.org

www.jasperrombouts.com

¶ Eerder besteedde BC aandacht aan Grafisch Atelier Daglicht en Europees Keramisch Werk Centrum:

www.cubra.nl/.../Grafisch_atelier_Daglicht.htm

www.cubra.nl/.../EKWC.htm

©Brabant Cultureel – december 2015

Beeldenstorm breed inzetbaar

Beeldenstorm is een stichting in Eindhoven met werkplaatsen voor het gieten van metaal, maar ook voor het verwerken van glas en kunststof. ‘Iedereen met een goed plan is welkom,’ zegt directeur Lex van Lith, dus ook vormgevers en architecten. Onderzoek, experiment en kennisuitwisseling staan centraal. In 2014 verhuisde Beeldenstorm naar het voormalige NRE-terrein aan de Nachtegaallaan in Eindhoven.

door Irma van Bommel (tekst) en Piet den Blanken (foto’s)

Stichting Beeldenstorm werd in 1992 opgericht door beeldend kunstenaars Leo van Veghel, Jan Wils en Jos Blersch. Dat gebeurde nadat Harrie Storms zijn bronsgietersbenodigdheden had geschonken. Beeldenstorm betrok een pand op de campus van de TU in Eindhoven. Vanaf 1999 huurde de stichting de Arubahal van de TU/e, gelegen naast Meulensteen Art Centre en Grafisch Atelier Daglicht. Beide kunstenaarswerkplaatsen deelden de gastateliers.

Ook nu, na verhuizing naar het oude NRE-terrein, maakt Beeldenstorm nog steeds gebruik van de gastateliers, simpelweg omdat de nieuwe locatie geen overnachtingsmogelijkheden biedt. Verhuizing werd noodzakelijk omdat TU/e de Arubahal wilde afbreken, maar was ook wenselijk omdat de behuizing bij de TU te krap was en de locatie te afgelegen lag.

Deel van de hal van Beeldenstorm met diverse werkplekken. foto Piet den Blanken

Hotspot

Lex van Lith leerde als kunstenaar Beeldenstorm kennen. Als coördinator kwam hij in 2008 in dienst van de stichting en in 2013 werd hij aangesteld als directeur. Hij is blij met de nieuwe locatie. De grote ruimte en de ligging vlakbij het centrum bieden meer mogelijkheden. Allereerst is deze locatie meer zichtbaar in de stad.

De aanwezigheid van andere ateliers, ondermeer een werkplaats voor keramiek om de hoek, en allerlei culturele instellingen op het terrein maakt dat deze locatie kan uitgroeien tot een nieuwe culturele hotspot. Dat is nu al te merken tijdens de Dutch Design Week (DDW), als ook de buren open huis houden en het er gezellig druk is. Jammer dat kunstinitiatief Kelderman en van Noort dat aan de straatkant zit, moet verhuizen omdat het pand wordt verkocht. In ieder geval heeft Beeldenstorm van de gemeente de garantie gekregen dat het hier tien jaar kan blijven zitten.

Er moet nog wel het een en ander gebeuren. Zo wordt de bodem nog gesaneerd en wordt het riool vervangen. Pas dan kan er een internetverbinding worden aangelegd. Ook komt er een open toegangsweg naar het terrein en wordt het grote hekwerk aan de straat weggehaald. Vooruitlopend op een openbare straat heeft Beeldenstorm alvast een eigen adres gekregen: Gasfabriek 12.

Het gebouw waar Beeldenstorm nu in zit, was vroeger de lasserij van de energiebedrijven. Vandaar dat er al een takelbaan aanwezig was voor het takelen van zware goederen. Ook was er al voldoende elektra en gas aanwezig. Het gebouw bleek perfect voor Beeldenstorm. Een vloeroppervlak van maar liefst zeshonderd vierkante meter biedt ruimte voor meerdere werkplaatsen. In de ruimte staan grote werktafels, diverse ovens en een opstelling voor het gieten.

Demonstratiemodellen van was met mallen van gips. foto Piet den Blanken

Experimenteren

Beeldenstorm is geen bronsgieterij waar beeldhouwers hun werk kunnen brengen om het te laten gieten en afwerken. De stichting richt zich op beeldend kunstenaars en designers die willen experimenteren. Belangstellenden kunnen hun plan kenbaar maken aan een van de werkplaatsbegeleiders. Deze bespreekt de mogelijkheden en stelt een werkplan op. ‘Als je binnenkomt krijg je instructies. Daarna ga je zelf aan de slag.’

Er is altijd een werkplaatsbegeleider aanwezig, op woensdag zelfs twee. Het gieten van metaal gebeurt altijd door werkplaatsmedewerkers. ‘Eigenlijk hebben we meer medewerkers nodig,’ zegt Van Lith, ‘voor het gieten van metaal alleen al. Op aanvraag kunnen we een glas- of een kunststofexpert inhuren.’

Beeldenstorm richt zich op afgestudeerden en studenten van kunstacademies, de Design Academy en de faculteit Industrial Design van de TU, maar ook van SintLucas en Summa College. Ook middelbare scholen zijn welkom, ‘maar dat is logistiek vaak lastig’. Per jaar is er plaats voor vier artists in residence. Daarnaast zijn er kortlopende projecten.

Louis Reijnen, beeldhouwer uit Limburg, maakt bij Beeldenstorm een kopie van zijn beeld Vergankelijkheid. Dat gebeurt door middel van een rubber mal waarbij het beeld in twee delen wordt gegoten. foto Piet den Blanken

Processen

Beeldenstorm hanteert verschillende productieprocessen voor het gieten van metaal, zowel volgens de verloren wasmethode, als diverse zandgietmethodes. Van Lith raadt kunstenaars aan materialen van Beeldenstorm te gebruiken. De was mag bijvoorbeeld niet te zacht zijn. Soms brengen kunstenaars een model mee dat ze thuis hebben gemaakt. Als de was dan te zacht is, kan het kunstwerk bij het gieten van een gipsmal instorten.

Voor het vervaardigen van een gipsmal wordt een mengsel van gips met chamotteklei gebruikt. Bij de verloren wasmethode worden er gietkanalen en ontluchtingskanalen aangebracht. Als het gips is gestold wordt het in de oven geplaatst. Bij 100 graden loopt de was eruit. Bij 700 graden wordt de mal keramisch gebakken. Dit duurt zo’n vijftig uur en dit gebeurt dan ook in een weekend. Daarna wordt de mal volgegoten met metaal. Vervolgens worden de kanalen verwijderd en volgt het afwerkingsproces van bijvoorbeeld patineren of zandstralen.

Gieten in oliehoudend zand behoort ook tot de mogelijkheden. Dat gebeurt voornamelijk bij kleine objecten. De vorm wordt uitgedrukt in het zand. Omdat hierbij het model behouden blijft, is deze methode zeer geschikt voor seriewerk. In de holte die ontstaat na verwijdering van het model, wordt metaal gegoten. Met chemisch zand zijn grotere en complexere modellen te reproduceren.

Kunstenaars betalen alleen het brons van het beeld, niet dat van de kanalen. Dat kan namelijk worden hergebruikt en blijft in de werkplaats. Aan de hand van het gewicht van het wassen model kun je bepalen hoeveel brons er nodig is.

De aan kunstacademie ArtEZ te Zwolle afgestudeerde Dieke Venema is drie maanden artist-in-residence, met steun van het Mondriaanfonds en het Stokroosfonds. foto Piet den Blanken

Deken

‘We werken het liefst samen met mensen die het materiaal niet kennen,’ verklaart Van Lith. Dat levert immers de interessantste experimenten op. ‘Een poosje geleden kregen we een Franse designer op bezoek met de vraag of je ook kunt gieten in een brandvrije deken. Normaal gesproken giet je in gipsmallen of in zand. Het garen van een deken kan namelijk verbranden. Na het inwinnen van informatie bij het Textiellab in Tilburg is het uiteindelijk toch gelukt. We wisselen niet alleen kennis uit met het Textiellab, maar bijvoorbeeld ook met het Europees Keramisch Werk Centrum (EKWC). ‘Wij voeren hier gecontroleerde experimenten uit. In principe is het hier een speeltuin.’

Beeldenstorm is aangesloten bij Platform Werkplaatsen waarbij ook Grafisch Atelier Daglicht, Textiellab en EKWC zijn aangesloten. Dit platform is een samenwerkingsverband van vijfenveertig werkplaatsen in Nederland en Vlaanderen en zag in 2014 het levenslicht. Het doel van dit platform is juist om onderzoek en experimenten met materialen te bevorderen.

Jasper Rombouts, afgestudeerd aan de Design Academy in Eindhoven, controleert of het basalt is gesmolten. foto Piet den Blanken

Basalt

Jasper Rombouts, net afgestudeerd aan de Design Academy, zocht contact met Beeldenstorm omdat hij basalt wilde smelten. Hij kon hier maandenlang experimenteren. Het smelten gebeurt in dezelfde kroezen waarin metaal wordt gesmolten.

Basalt is gestold lava. Als grondstof gebruikt Rombouts basaltgrind (split), wat eenvoudig en goedkoop bij tuincentra verkrijgbaar is. Hij wil onderzoeken wat voor producten je ermee kunt maken. Hij experimenteert nu met het maken van tegels, gegoten in een mal. De tegels kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden voor bekleding van een gebouw, in plaats van dure marmeren tegels. In de toekomst kun je ook denken aan toepassingen als aanrechten en gebruiksvoorwerpen zoals bekers. Maar Rombouts wil eerst het productieproces onder de knie zien te krijgen.

Het probleem is dat basalt geleidelijk moet afkoelen. Dat gebeurt in een glasoven. Als het basalt te snel afkoelt springt het uit elkaar, net zoals dat bij glas het geval is. Rombouts haalde zijn inspiratie voor dit project uit een onderzoek door de universiteit van California naar het smelten van basalt om lavastromen te onderzoeken. Basalt is interessant als grondstof omdat er veel van is, omdat het goedkoop is en omdat het telkens opnieuw kan worden gesmolten zonder reststoffen achter te laten. Het kan dus eindeloos worden hergebruikt. Tijdens de DDW waren de tegels van Jasper Rombouts te zien in de Graduationshow van de Design Academy.

Vloeibaar basalt wordt gegoten in een mal. Jasper Rombouts (r.) en werkplaatsmedewerkers dragen speciale brandvrije pakken. foto Piet den Blanken

Het gieten van het gesmolten basalt. foto Piet den Blanken

Renaissance

De werkplaats wordt breed ingezet voor onderzoek en experiment. Zo participeerde Beeldenstorm in een onderzoeksproject van het Rijksmuseum te Amsterdam. Robert van Langh, hoofd van de afdeling Restauratie & Conservering deed onderzoek naar giettechnologie van bronzen beelden in de tijd van de Renaissance. Hij toetste zijn ideeën door gebruik te maken van geavanceerde onderzoekstechnieken zoals neutronentransmissie, radiografie en neutronen diffractie. In de werkplaats werden proeven gemaakt met zuivere legeringen aan de hand waarvan metingen werden verricht.

Naast bovengenoemde activiteiten organiseert Beeldenstorm ook exposities, onder andere tijdens de DDW, lezingen, symposia en workshops voor diverse doelgroepen. En Beeldenstorm is een erkend leerbedrijf. Leerlingen van het MBO kunnen er stage lopen. Volgens Van Lith is het van groot belang dat kennis en techniek worden doorgegeven aan de volgende generatie.

De net gegoten tegels van basalt worden in een hete glasoven geplaatst om geleidelijk af te koelen. foto Piet den Blanken