De Heilige Donatus
door: Thea van Blitterswijk

In het Peeldorp Helenaveen kent men van oudsher de verering voor de Heilige Donatus. Hoe die verering is ontstaan is niet goed te achterhalen. Misschien heeft het te maken met de lange periode waarin dit dorp primitieve arbeiderswoningen van hout en stro kende. Angst voor donder en bliksem zal er bij de bewoners van deze streken diep in hebben gezeten. En tegen die achtergrond is het niet zo vreemd dat de Heilige Donatus ooit beschermheilige van het dorp is geworden. De aanwezigheid van een devotiebeeld speelde natuurlijk een rol, maar in 1944 ging dit in het oorlogsgeweld op de Peel verloren.

De Donatus die we hier bedoelen wordt ook wel de ‘bliksemheilige’ genoemd. Als Romeins soldaat diende hij in het Legio Fulminatrix, het ‘bliksemlegioen’. Waarschijnlijk is hij als martelaar gestorven. Donatus zou geboren zijn in het midden van de tweede eeuw in Rome. Zijn vader was een edelman en veldheer, Faustus. Zijn moeder kwam uit een belangrijke familie en was bekeerd tot het christendom. Donatus werd weliswaar officier in het Romeinse leger, maar bekeerde zich ook tot het christendom. Vermoed wordt dat de naam Donatus voor de bewoners van de lage landen associaties oproept met ‘donder’ (moeten we hier denken aan de dondergod Donar?).

Volgens een legende diende officier Donatus onder de Romeinse keizer Marcus Aurelius (161-180). Op een dag werd hij in een dorre landstreek door `Germaanse' vijanden ingesloten. Om hulp voor zijn dorstige en hongerige soldaten en tegen de vijanden te verkrijgen, bad hij tot God. Een regen viel over zijn leger, dat het water opving om ervan te drinken. Intussen werden de vijanden door bliksem, donder en hagel getroffen. De keizer bood Donatus uit dankbaarheid zijn nicht Alexandra ten huwelijk aan. Uit liefde voor God sloeg Donatus het aanbod af. Dit nam Alexandra hem niet in dank af. Donatus werd veroordeeld tot de marteldood.

De resten van deze heilige Donatus werden aangetroffen in de catacomben van Rome. In 1652 werden ze overgebracht naar het Jezuïetencollege in Munstereifel bij Bonn. Tijdens een H. Mis in verband met de overbrenging van de relieken barstte er een verschrikkelijk onweer los. De voorganger werd getroffen door de bliksem maar overleefde dit na acht dagen `melk en corael' te nemen, aangeraakt aan de relikwieën van de H. Donatus.

Sinds dat moment  wordt de H. Donatus, vooral door de boeren, aangeroepen als beschermer tegen onweer, storm, hagel, donder en bliksem. Bij onweer diende men het huis rond te lopen, de litanie te bidden en een donatusbelletje te rinkelen. Later ontstond de gewoonte om in kerkklokken, die immers ook bij gevaren zoals noodweer en brand werden geluid, zijn naam te graveren.

Het Brabantse dorp Reek kent vanouds de St. Donatusverering. De viering van de tweehonderdste jubileumdag van deze verering werd aangegrepen om deze nieuw leven in te blazen. ER werd gezocht naar een moderne invulling. Sinds 1979 is Donatus ook de patroon tegen kern- en milieurampen. De maatschappelijke weerstand tegen de plaatsing van kernraketten begin jaren ’80 leidde ertoe dat de Donatusbedevaart in Reek in 1983 in het teken stond van het verzet tegen de kernbewapening.

Feestdag                      30 juni

Afbeelding                   meestal met een pijlenbundel in de hand