CuBra

Lodewijk van den Bredevoort
 verhalen in het dialect van Tilburg

 

uit de bundel

 

Kosset den  brèùne eigeluk wel trekken? (1)

Jeugdherinneringen van een gewone volksjongen

LANG EN SAAI

Troosteloos, saai, un ongezellige straot, zô te zien. Dè kwaam deur de gasfebriek en de electriciteitscentrale die in de straot gevestigd waren. Grôote gashaawers nodigden nie èùt van ‘kom hier wonen, et is een gezonde wijk’. Ok de koeltorens, deur onze onwetendheid waotertorens genoemd, waren geen sieraad vur de buurt. Zij lieten bij enne verkeerde wend, un sôort motregen vallen. Hil vremd waar dè, et gebeurde ok as de zon scheen.

Wanneer ze de kolenvergassers opentrokken, moes de waas ôk nie bèùte hangen, die zaat dan binnen de kortste keren vol zwarte stippen Ik kan wel zeggen dè ons moeder daor nie blij van wier, want dan liep ze te mopperen en moese wij ons èège hillemol, èùt et zicht haawe. Wie daor over klaogde, over die roetvlokken en wie klaogde daor nie over as hèùsvrouw, kréég de raod op et ketoor van de gasfebriek, wij zin aaltij de gasfebriek ok al waar daor de elektrciteitscentrale gevestigd. ‘Dan gaode mar ergens aanders wonen’.

Et waar un straot van percies enne kilometer lang. Der waar ôk nog un klôoster meej un kerkske derbij, waorin nonnen wôonde, die nôot van ze lève bèùte kwamen, die zaten aaltij aachter traolies, ze mochten ok nie praote. Dè deeje ze nog hillemol öt der èège ôok. Ze deeje niks as den hille dag bidden. Ik vond dè as menneke mar vremd. Wie gaoter naa den hille dag zitten bidden en nôot bèùte komen. Dè waren in de ôoge van de meense héél ‘godvruchtige’ vrouwen, dè godvruchtig snapte ik nie hillemol, want wè ha God meej vruchten te maoke, et zal wel iets kattelieks zèn gewist.

As ge vur un bepaold fist, goei weer moest hebben, koste dè krèège as ge hullie, die nonnen, enne worst beloofde. Die wier die nonnen nie beloofd mar de Heilige Clara, aon wie de nonnen de naom clarissen te danken han. Wè moes enne heilige naa meej enne worst doen. Ze zeeje der nie bij wè vur worst et dan moes zèèn, want daor zèn me toch veul sôorte worst hè’k bij de slager wel ens gezien. Ik denk desse dieje worst nie zelf opaten, die gaven ze weg aon meense, die daor elke dag weer aon de poort stonden meej un penneke. Dè waren schooiers, meense die zelf gin eten kosse kôope, die nonnen kôokte volgens mèn aaltij meer dan ze zelf opaten, aanders kwamen die schooiers nie elke dag terug meej der penneke. Aaltij stonden er wel un paor. Daor stonden ôk nog un paor villa’s in de straot, twee in totaol en ze stonden neffen mekaar tegenover et gasfebriek. Daor zullen wel rèèke stinkerds in gewôond hebben, ik heb ze nôot gekend.

Ok un un héél grôot gesticht waar der ôot gebouwd. Daor stopten ze de aaw meense in, die niemer veur der èège kosse zörge. Agge de pech hadt degge as man en vrouw nog meej tweejen waart, nao un lang en gelukkig huwelijk, wierde daor geschaaje. Ouw mennekes apart op un zaol en ouw vrouwkes van etzelfde. Verbild oe èège desse meej tweeje nog ens iets zouwe doen, daor zon die nonnen, die daor de baos waren, nie tegen gekund hebben. Daor waar nog un bejaardenhèùs, mar dè waar veur meense, die ôk oud waren mar nog wel un paor centen han, die hoefden nie te schaaie en han un èège kaomer Dè hiete dan ôk gin gesticht, mar hofje.

As ge wô’t weten hoe lang enne kilometer waar, moeste de Klinkert van begien toe end mar ens lôope. Ik heb et nôot naogemeten mar ik waar nog mar vèèf toen ze dè tegen me zin en as ge vèèf zèèt isset en hil end want ge moest hil dè stuk dè ge geens gingt ôok wir terug, dè waar toch verder dan degge docht en et waar nergens veur nôdig om oe èège daor muug vur te maoke.

Daor waren meense, die bekaant den hille Klinkert elke zondag vier keer liepen. Twee keer naor hullie kerkgebouw en twee keer naor hèùs Dè waar eigeluk gin kerk mar un gymnastiekzaol, die op zondag dienst deej as godshèùs en die laag bekaant aon et aandere end van de straot vanwaor hullie kwamen, die langs ons hèùs liepen. ’s Zondagsmèèrges un uur of tien kwaam de stoet vurbij, et waren zo’n man of vèèfentwintig. Mannen en vrouwen en kender. Die meense zullen wel gedocht hebben, wè staon die mennekes ons aaltij zô aon te louwe. Et waren ôok hil aander meense dan wij. Meskes en vrouwen meej un huudje op en de mannen ok allemol meej enne hoed op. Om 12 uur gingen ze den aandere kaant èùt, wir op hèùs aon, de kerkdienst waar dan afgelôope. ’s Middags om un uur of 3 wir van etzelfde en om 5 uur stiefelde de percessie, nao et slotwoord des dominees, wir den aandere kaant op. Eén ding viel wel op, ze liepen allemol keurig in de pas en meej et gezicht in de plooi. Praoten deeje ze wel tegen elkaar, mar laache deeter gin man. Dè waren meense die waren nie katteliek, dè waren protestantse bokken, volgens wè ze tegen ons vertelden. Die protestanten schêene ons ôk èùt veur kattelieke gèète. Die meense zon ok nôot in den hemel komen, want ze han et ware geleuf nie. Wè dè ware geleuf naa percies betékende wies ik ok nie, mar desse nôot in den hemel zon komen, dè vond ik naa wir nie zô èèrg. Et zô der as wij der allemol zon komen nog druk zat worre. Die protestantse jongens liepen ôok aaltij in et gelid, ze deeje onderweege ginne bokkesprong of gevangertje net as wij aaltij deeje as we in un gruupke ergens naor toe moese. Zullie heurde bij de zwartekousenkerk, wierter gezeed. Wij wiese bij God nie wè dè waar un zwartekousenkerk. Veul kous zaagde nie bij die mannen en vrouwen, daor waren de rokken en de broeken te lang veur. Ik docht irder aon langekousenkerk want nie alléén de meskes ok de jongens han lange kousen aon, asse korte broeken of rokken aon han. Of die zwart waren dè kan ik men èège niemer herinneren.

Wij wôonde ergens iets over de helft, dè laag netuurluk van welke kaant ge af kwaamt. Et waren ok allemol verschillende hèùze, soms twee of drie die ze in éne keer han gezet, mar daor stond er dan wir één neffen, detter in de verste verte nie op leek. De miste hèùze han gin verdieping mar allemol wel un schèùn dak, soms meej un dakkepel. In de straot zaten ok nie veul bochten. We han wel straotverlichting, om de 25 meter stond wel zonne gaslantèèrn, die elke dag aongestoken wier deur ééne van de gasfebriek, enne vent meej zon Fraanse pet op, meej un paor bieskes erop of un pet zonder gouwe bieskes. Aon de bieskes koste zien welke rang ie had en hoeveul ie verdiende, agge der in thèùs waart tenminste, onze vadder wie dè allemol percies. Et maokte wel iets èùt of ge meej enne leerling, of meej éne die et al jaore deej te maoke had. Wij stonden aaltij et kunstje af te kèèke. Hoe ze’t flikte dè zonder lucifers te doen, daor zèn we nôot aachter gekomen.

De straot, et wegdek op zen Nederlands gezeed, waar vur fietsers un straf, om daor deur te moeten, over die hobbelkaaien. Echte kenderköpkes waren et, ingevoerd vanöt den Bels. Daor waar ik nog nôot gewist mar et wier ons verteld. Daor schêne z’er zoveul gehad te hebben, desse ze naor ons toe brochte.

Meej et klèèn fietske, dè we toen han, reeje wij nie over die hobbels. Wij fietsten aaltij over de stoep, dus hoe et vuulde om over hobbelkaaie te rijen, daor wiese wij toen nog niks van en dè perbeerde we ok mar nie.

Schèùn tegenover ons wôonde enne bekker en enne gruunteboer en aon den aandere kaant, op et huukske, zaat enne slager, tegenover un sigarenboer, die ôok taxi reej. Hij ha dan un zwarte pet op, dieje meens van dè sigarenwinkeltje, alléén assie aachter et stuur van zenne taxi zaat dan.

Op den aandere hoek zaat un meubelzaok, waor ze zelf de meubels nog maokte, in de werkplaots aachter et hèùs han ze zeker vèèf knèèchte die den hille dag niks aanders deeje dan zaoge, schaove en lèème. Wij wieren aaltij subiet weggejaoge, we stonden mar in de weeg, we han der niks te maoke. Dè waar mar goed ôok want stof hong der zat en dè waar toen al nie gezond. Wij moese et wel gezien hebben.

Dieje bekker tegenover ons bakte van dè brôod, dè aon oew taande blééf plekke. De körst waar ôk aaltij verbraand. Dèrom haolde wij daor alléén mar brôod as we ens te kort kwamen. Assie dè brôod wegbrocht naor zen klaante deed ie dè op un fiets meej un grôote maand veurop, hij ha dan aaltij van die kaplèèrze aon. Zen broek kos dao nie tussen de ketting komen Bij dieje gruunteboer kwamen we al hillemol bekaant nôot. Ons moeder haolde soms de gruunte op de mèrt. Eèrpel, bôontjes, erwten en tèùnbôone teulde we zelf, we han aachter et hèùs enne hille grôote hof. Dieje gruunteboer ging ôk zenne jèùn en èèrpel ötventen. Dè hiete zô as ge er meej langs de deur gingt. Hij ha un perdje, enne pony, die hij veur zen kèèr spande en daormeej zen klaanten afging. Assie em ’s aovends ötspande en ’s mèèrges wir vur zen kèèr zette, liep ie meej dè pèrdje dwars deur zenne winkel en de höskaomer. Hij moes aanders enne hille blok omlôope, om dieje pony op stal te zetten of wir vur de kèèr te spannen. Dieje gruunteboer waar enne hille dikke vent. Hij waar veural bekend om zen dèùve. Hij is héél dikkels kampioen gewist op de lange afstand meej die dakschèters.

Dur de straot rejen zeker zes keer per dag waogens meej kolen veur de gasfebriek. Dè ging mar stapvoets, die knollen, dieter vurstonden liepen gestaoi aon. De voerlui liepen er meej un zwéép in der haand neffen. In den oorlog sloegen ze de jong, die kolen perbeerden te schoepen van de waogens aaf. Öt die kolen wier gas gehaold en meej de koksen die dan overblééve, wier water tot stôom verhit, die de turbines deeje draaien waordeur electriciteit wier opgewekt. Zô heb ik et ôk mar in un boek gelezen. Auto’s zaagde wèènig, af en toe enne bestelauto van de PTT.

In die straot voetballen ging nie, de stoep waar te smal en op die kaaien koste alléén oewe nek breken, as ge nie ötkéékt en die kaaibaande zaten ok verekkes in de weeg. Daor waren ôk veuls te veul raomen, as daor un hard schot tegen aon zô komen en hij ging aon diggelen, ik denk degge dan ons moeder geheurd zôt hebben, en nie alléén heure mar veural vuule. Nèè et aachterstrotje waar wè betreft voetballen veiliger. Verstoppertje, hinkelen en touwke springen of réépe, dè wier der wel veul gedaon, ge liet dieje hoepel, bij et réépe neffen de kaaibaand rollen. Ok haktollen ging héél goed. Ge sloegt meej enne pees aon un stökske gebonden tegen enne tol, die ge irst meej oew haande liet draaien. Deur dieje tol elke keer goed te raoke meej dieje pees, blééf ie draaien. Al wô zonne tol, assie un te harde lel verkocht kréég, ôok wel ens deur un raom vliegen. Dè kwaam naa wir nie zoveul veur.

Aon den overkaant zaat nog un sigarenwinkeltje van Hexspoor, dè ok snoep verkocht. Et bekendste höshaawe van hil de straot waar un höshaawe van Jan Stéén. Hij hiete gin Stéén, mar dè wier gezeej, tenminste ons moeder had et aaltij over ‘et lèèkt wel un höshaawe van Jan Stéén’, wanneer wij onze rotzooi nie opgerèùmd han. Et waar enne gruuntegrossier van wie dè höshaawe waar. Ze han er héél veul kender en as ik zeg héél veul, bedoel ik ok héél veul. Waor ze allemol meej die jong blééve ’s aovens, asse te bed moese, hè’k men èège wel ens afgevraogd. Wegge oe èège nie allemol afvraogt agge nog zô jong bent, daor stao ik naa nog van te kèèke. Et hèùs, waor ze in wôonde, waar nie veul grôtter dan dè van ons. Waor dè allemol sliep of geslaope heej is veur men aaltij un raodsel gebleven. Nie dè’k daor veul aon docht, mar die gedaachte kwaam wel ens bij me op. Ik ben der ôot ééne keer binnen gewist en ik moet zeggen, ons moeder ha gelèèk.

Die straot van ons miste iets, iets wè un straot gezellig maokt. Dè waar gruun, ginne bôom te zien, gin bluumke of bloembak aon de hèùze. In die kaole buurt, kunde wel zeggen, heb ik men jeugd belèèfd. De meense, dieter wôonde, vuulde der èège wè meer dan de meense öt omliggende buurten. Ze wôonde allemol in un èège hèùs. In die straot stonden op un paor nao, gin huurhèùze. De mannen, die der meej vrouw en kroost wôonde, werkten op den ateljé, bij de post of aon de geminte. Waarde toevallig wèver of schrobbelèèr of stonde in et duvelhok? Hullie, de ambtenaren, zô ze genoemd wiere, keken op die aander beroepen neer, ze vuulde der èège iets meer.